پایان نامه ها

کالا طرحها و روشها ارسال می‌دارد.

2 -1-12-2- سفارش خرید داخلی/ خارجی
پس از دریافت سند تقاضای خرید، اقدامات لازم جهت بررسی تقاضا و تعیین فروشندگان انجام و با ارسال فرم استعلام بها به آنها و دریافت و بررسی پیشنهادات واصله فروشنده طرف معامله انتخاب می‌گردد. بمنظور عقد قرارداد رسمی با فروشنده و انجام قطعی معامله سند سفارش خرید توسط دایره خرید تنظیم و نسخه اصل و یک کپی از آن جهت فروشنده ارسال می‌گردد و فروشنده نسخه دوم فرم سفارش را تأیید و به دایره خرید عودت می‌دهد.
نظر باینکه واحد سفارشات انبار پس از تنظیم تقاضای خرید آنرا به سیستم تغذیه نموده‌است و اطلاعات مندرج در فرم مذکور در پایگاه بین راهی ثبت شده و واحد مذکور می‌تواند مراحل عملیات خرید را از طریق سیستم پیگیری نماید لذا اطلاعات مندرج در فرم سفارش خرید نیز بایستی به سیستم تغذیه و اطلاعات را بروز برساند. این سند حاوی اطلاعاتی مانند اطلاعات سند تقاضا میباشد.
سند سفارش داخلی و خارجی دقیقاً مشابه یکدیگر می باشند که به منظور تفکیک آنها از یکدیگر دو نوع سند متفاوت به آنها اختصاص داده شده‌است.

3-1-12-2- رسید کالا به انبار
زمانی که کالای سفارش شده از داخل یا خارج از کشور به انبار متقاضی کالا تحویل شود انباردار جهت اضافه نمودن کالای دریافت‌شده به موجودی انبار سند رسید کالا را تنظیم و به سیستم تغذیه می‌نماید.
اسناد رسید کالا عبارتند از:
– اسناد رسید کالای داخلی
– اسناد برگشت رسید کالای داخلی
– اسناد رسید کالای خارجیی
– اسناد برگشت رسید کالای خارجی
– اسناد رسید کالای محلی
– اسناد برگشت رسید کالای محلی

4-1-12-2- نقل و انتقالات کالا
نقل و انتقالات کالا به یکی از چهار صورت زیر امکان‌پذیر است:
نقل و انتقال کالا از یک شماره طبقه‌بندی به شماره طبقه‌بندی / طبقه‌بندیهای دیگر و بالعکس در یک انبار و یک رمز سازمانی
نقل و انتقال کالا بین دو رمز سازمانی در یک انبار
نقل و انتقال کالا بین انبار اصلی و فرعی
نقل و انتقال کالا بین انبارهای اصلی یا انبارهای فرعی در انبار اصلی در یک مدیریت/ شرکت یا دو مدیریت/ شرکت

نقل و انتقال کالا در داخل انبار
با توجه به تخصیص شماره طبقه‌بندی کالا به هر یک از اقلام کالای مستمر، چنانچه مشاهده شود به کالائی بیش از یک شماره طبقه‌بندی اختصاص داده شده و یا لازم شود یک شماره طبقه‌بندی به چند شماره طبقه بندی یا چند شماره طبقه‌بندی به یک شماره طبقه‌بندی تبدیل شود، باید روشی اتخاذ گردد تا اینگونه تغییرات بصورتی هماهنگ در تمامی انبارهای تحت پوشش سیستم اعمال گردند و از دوگانگی جلوگیری بعمل آید.
انتقال کالا بین دو رمز سازمانی
زمانی که مسئول پروژه یا رمز سازمانی خاصی در یک انبار، در مورد یک یا چند قلم کالا کمبود مشاهده نماید میتواند کسری مزبور را از طریق رمز سازمانی دیگری در همان انبار تأمین نماید برای این منظور پس از اخذ تأیید از واحد سفارشات از طریق سند انتقال کالا بین دو رمز سازمانی صدور کالا از یک رمز سازمانی به رمز سازمانی دیگر صورت می‌پذیرد و سند انتقال کالا بین دو رمز سازمانی نیز جهت رمز سازمانی گیرنده کالا بمنظور ثبت دریافت کالا به سیستم تغذیه می‌گردد.
نقل و انتقال کالا بین انبار اصلی و انبار فرعی
بدلیل وسعت و گستردگی عملیات، هر انبار اصلی می‌تواند دارای یک یا چند انبار فرعی بوده و با استفاده از اسناد رسید کالا کلیه احتیاجات انبارهای فرعی تابعه خود را بموقع تأمین نماید.

نقل و انتقال کالا بین دو انبار اصلی
با توجه به ضروریاتی که ذیلاً شرح داده می‌شود امکان دارد در مواردی یک انبار اصلی از انبار اصلی دیگری درخواست کالا بنماید. در این حالت انبار فرستنده کالا با صدور سند انتقال کالا بین دو انبار اصلی- ارسال و بر حسب مورد همراه بارنامه حمل مبادرت به انتقال فیزیکی کالا به انبار گیرنده مینماید. انبار گیرنده پس از دریافت کالا با صدور سند انتقال بین دو انبار اصلی- دریافت وصول کالا را تأیید مینماید. مواردی که ایجاب می‌نماید انبارهای فرستنده و گیرنده مبادرت به نقل و انتقال کالا نمایند بشرح زیر است:
کالای موردنظر قبلاً سابقه مصرف در انبار گیرنده نداشته و لزوم آن در انبار مزبور ضروری گردد و تأخیر در تأمین آن از طریق صدور تقاضا باعث ایجاد ضرر و زیان به تأسیسات شرکت گردد.
موجودی کالای موردنظر در جهت پاسخگویی به نیازمندیهای ضروری در دوران پوششی کافی نباشد.
هنگامی که مقدار کالای موردنظر در انبار فرستنده مازاد بر مصرف دوره پوششی بوده و از طرف دیگر موردنیاز انبار گیرنده باشد.

2-12-2- تعیین قیمت کالا
قیمت‌گذاری کالا در سیستم پیوسته و یکنواخت تدارکات و امور کالا حائز اهمیت بسزایی بوده و اولین قدم در جهت ثبت عملیات مالی محسوب می‌گردد. نحوه قیمت‌گذاری کالا به تفکیک اسناد ورودی مربوطه در صفحات بعد به تفصیل درج گردیده‌است.

3-12-2- تعدیل موجودی کالا
سند تعدیل موجودی کالا در موارد زیر استفاده می‌شود:
1- صدور اقلام خارج از رده و مازاد بر نیاز
اقلامیکه توسط واحد سفارشات مازاد بر نیاز شناخته شده‌اند، پس از احراز عدم نیاز به آنها در سطح صنعت به انبار مازاد منتقل شده و به اشخاص ثالث فروخته می‌شوند. جهت صدور آنها از انبار مازاد برای فروش84 از سند تعدیل موجودی (کاهش) استفاده می‌شود.
2- صدور ض
ایعات از انبار
اقلامی از کالا که بعلت فرسودگی/ فساد/ شکستن/ منهدم شدن در اثر مرور زمان و یا حوادثی از قبیل آتش‌سوزی و مانند آن دیگر قابل استفاده نمی‌باشند توسط آنالیست سفارشات برای آنها فرم از رده خارج کردن کالا تهیه و پس از طی مراحل اداری با تنظیم سند تعدیل موجودی از انبار خارج و از موجودی انبار کسر می‌گردد.
3- تعدیل ارزش موجودی بدلیل استهلاک و غیره
در مواردی که حسابداری انبار با اخذ مجوز از مسئولین ذیربط بخواهد نرخ و قیمت قلم خاصی را در انبار که دارای موجودی (ارزشی و مقداری) میباشد بدون تغییر دادن مقدار آن تعدیل نماید و یا بدلیل استهلاک‌پذیری کالا بخواهد ارزش آنرا کاهش دهد با تنظیم سند تعدیل و استفاده از رمز تعدیل مناسب این امر را انجام می‌دهد.
در صورت مثبت‌بودن مقدار موجودی، نرخ کالا می‌تواند تا میزان یک ریال کاهش یابد.
4- تعدیل مقدار موجودی
در صورت مغایرت بین مقدار موجودی در سیستم با مقدار فیزیکی موجود در انبار، موارد مغایرت بررسی شده و در صورتیکه مغایرت ناشی از اشتباه در تنظیم اسناد دریافتی انبار مثل اسناد رسید کالا و انتقالات باشد که دیگر در پایگاه بین راهی سیستم دارای سابقه نمی‌باشند و یا اشتباه در واحد صدور و یا ضریب تبدیل اسناد طبقه‌بندی باشد واحد سفارشات میتواند با کسب مجوز و بر حسب ضورت نسبت به اصلاح موجودی با سند مذکور اقدام نماید.
5- به موجودی گرفتن اقلام اسقاطی
اقلام فرسوده، شکسته، منهدم‌شده، برگشت‌شده از عملیات یا کارگاه تعمیراتی و یا مازاد کارگاههای تولیدی که بدلیل غیرقابل استفاده بودن به انبار کالای اسقاطی منتقل می‌شوند پس از شناسایی و شماره‌گذاری با سند مربوطه با نرخ یک ریال برای هر واحد کالا به موجودی انبار مذکور اضافه می‌شوند.
6- در مورد اقلام خارج از رده و ضایعات که اشتباهاً از موجودی انبار خارج شده‌اند و یا در تنظیم سند تعدیل موجودی در مقدار ارزش کالا اشتباهی رخ داده باشد که نیاز به انجام اصلاحات داشته باشد جهت انجام اصلاحات از اسناد مزبور استفاده می‌شود.ارزش قلم می‌تواند عدد مثبت، صفر باشد.
رمز تعدیل نشانگر علت خروج کالا از انبار تعدیل موجودی یا نوع کالای به موجودی اضافه شده می‌باشد. رمزهای مزبور عبارتند از:
ضایعات ناشی از فساد و تباهی
شکسته‌شدن کالا در انبار
انهدام کالا در اثر آتش‌سوزی
اقلام خارج از رده و مازاد بر نیاز
اقلام اسقاطی
اموال از کار افتاده

13-2- سیستم یکنواخت محاسبات کارکنان
1-13-2- استخدام، انتقال و اخراج کارکنان
الف- استخدام
هر کارمند تحت شرایط خاصی استخدام می‌گردد، به منظور ثبت مشخصات پرسنلی کارمند جدیدالاستخدام یا استخدام مجدد کوشش گردیده که اطلاعات پرسنلی و مبنای محاسبات حقوق و مزایای مربوطه از طریق برگ اقدامات پرسنلی به سیستم مکانیزه حقوق تغذیه گردد.
ب- انتقال
اطلاعات مربوط به کارمندان انتقالی از واحدی به واحد دیگر از طریق برگ اقدامات پرسنلی و تغذیه به سیستم مکانیزه حقوق انجام می‌پذیرد..این مکانیزم در نمودار 2-2 نشان داده شده است

2-13-2- نمودار عملکرد سیستم حقوق

اطلاعات ورودی
نمودار عملکرد

امور اداری برگ اقدامات پرسنلی تهیه می‌نماید.
امور اداری برگ اقدامات پرسنلی به حسابداری حقوق ارسال می‌دارد.
حسابداری حقوق پس از وصول برگ اقدامات پرسنلی تکمیل شده اقدامات زیر را انجام می‌دهد.
الف- کنترل و بررسی امضاءهای مجاز
ب- بررسی اطلاعات مندرج در برگ اقدامات پرسنلی
ج- کنترل و بررسی شماره رمزهای مورد استفاده
د- ارسال برگ اقدامات پرسنلی به خدمات ماشینی جهت انجام محاسبات لازم.
4- عملیات سیستم:
الف- سیستم بر حسب رمز اقدام و نوع استخدام محاسبات و تعدیلات لازم را انجام می‌دهد.
ب- بروز درآوردن اطلاعات
ج- تهیه گزارشات موردنیاز حسابداری حقوق

اطلاعات ورودی
مراحل انجام عملیات
اطلاعات خروجی

امور اداری/ واحدهای مربوطه نسبت به تهیه و تکمیل برگهای اطلاعات ورودی و تغذیه آن به سیستم از طریق حسابداری حقوق اقدام می‌نمایند.
حسابداری حقوق: بررسی و کنترل امضاءهای مجاز و همچنین مندرجات برگهای اطلاعات ورودی
سیستم: انجام محاسبات و عملیات لازم و تهیه گزارشات موردنیاز.

نمودار 1-2 (سیستم عملکرد حقوق)

3-13-2- کسورات کارمندان
1- کسور عمومی
کسور عمومی به آندسته از کسور اتلاق می‌گردد که طبق قوانین و مقررات استخدامی شرکت نفت مجاز خواهد بود از حقوق کارمند بطور مستمر کسر نماید. لذا بر همین اساس از قبل در سیستم مکانیزه برنامه‌ریزی لازم انجام پذیرفته و نیاز به تهیه فرم اطلاعات ورودی کسور به سیستم مکانیزه نخواهد بود.
مالیات بر درآمد
حق بیمه سهم کارمند
حق بیمه سهم کارفرما
بازنشستگی سهم کارمند
بازنشستگی سهم کارفرما
پس‌انداز سهم کارمند
پس‌انداز سهم کارفرما
2- کسوری که بوسیله اطلاعات ورودی کسور به سیستم مکانیزه اطلاع داده می‌شود.
بطور کلی برداشت از حقوق کارمندان از طریق اطلاعات ورودی کسور بشرح زیر انجام می‌پذیرد.
الف- کسور ثابت
به آندسته از کسور ثابت اتلاق می‌گردد که اطلاعات برداشت از تاریخ شروع به سیستم مکانیزه حقوق تغذیه می‌گردد و سیستم ماهانه بطور خودکار از حقوق کارمند کسر می‌نماید. برای قطع چنین کسوری لازم است
مجدداً توسط اطلاعات ورودی و تاریخ اجراء به سیستم مکانیزه حقوق اطلاع داده شود.
ب- کسور متغیر
به آندسته از کسور متغیر اتلاق می‌گردد که اطلاعات ورودی فقط برای یکبار جهت کسر از حقوق کارمند به سیستم مکانیزه حقوق تغذیه می‌گردد.

4-13-2- وام کارکنان
کلیه وام‌ها از طریق امور وام و وجوه بازنشستگی و پس‌انداز کنترل و پرداخت می‌شوند ولی در حدود اختیار مدیر واحد/ مدیر امور مالی/ اداری اقلامی از بدهی‌های اتفاقی کارمند با توجه به مقررات حدود اختیارات بصورت وام به کارمند پرداخت و تقسیط می‌گردد.
بنابراین وام‌های پرداختی به کارمندان به دو گروه تقسیم می‌گردد.
الف- وام‌هائی که پس از تصویب امور صندوقهای بازنشستگی و پس‌انداز و رفاه کارکنان پرداخت می‌شود مانند:
وام مسکن
وام تعمیر مسکن
وام ازدواج
وام پس‌انداز
وام اضطراری
وام اتکائی
ب- وام ناشی از بدهی‌ای اتفاقی که در چارچوب مجموعه مقررات پرسنلی و حدود اختیارات مدیر/ مدیر امور مالی/ اداری هر واحد قابل پرداخت یا تقسیط می‌باشد.
مانند:
وام مددکاری
وام درمانی
وام محلی
بدهی اجرائیات
برای وام‌ها در سیستم مکانیزه حقوق بگونه‌ای برنامه‌ریزی گردیده که ضمن کسر اقساط ماهیانه تاریخچه وام را نیز تکمیل و در هر مرحله گزارشات لازم برای واحدهای ذیربط مهیا

کیفیت این سیستم نیاز مند می باشند (صرافی زاده ، 1384،19 )1.
اطلاعات مفید حسابداری که توسط سیستم اطلاعات حسابداری جهت تصمیم گیری ها تهیه می شود بایستی دارای ویژ گی های کیفی ٬قابل اعتماد ٬ مربوط٬ قابل مقایسه وقابل فهم باشند تا بتواند در تصمیم گیری موثر واقع گردند.در این فصل سعی شده است تا ضمن معرفی سیستم اطلاعات حسابداری و سیستم جامع مالی و یکنواخت صنعت نفت و وویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری ٬ زمینه رابرای ادبیات موضوع مهیا کند. سیستم جامع مالی ویکنواخت صنعت نفت یک سیستم مالی_ اطلاعاتی است.این سیستم در واحدهای مالی مختلف همچون واحد حقوق ودستمزد٬ واحد حسابداری انبارها ٬واحد کالا٬واحد حسابداری صنعتی و واحد بودجه می باشد که در انتهای ادبیات موضوع به هر مورد تفکیک تشریح گردیده است.

2-2 . سیستم چیست ؟
یک سیستم عبارتست از مجموعه ای از دو یا چند جزء مرتبط به هم که به منظور دستیابی به یک هدف با هم در تعاملند.

بیشتر مواقع سیستمها از زیر سیستمهای کوچکتری تشکیل شده اند که هر یک فعالیتهای ویژ ای را انجام داده و در نهایت سیستم بزرگتری را پشتیبانی می کنند(آریا،1377 ،2)20.

1-2-2 سیستم اطلاعات حسابداری
سیستم اطلاعات حسابداری شامل افراد، شیوه ها وروشهای فن آوری اطلاعاتی است.سیستم اطلاعات حسابداری در یک بنگاه تجاری سه وظیفه مهم را انجام میدهد:
الف-گرداوری وذخیره داده های مربوط به فعالیتها ورویدادها،به طوری که یک بنگاه تجاری بتواندآنچه را رخ داده است،بررسی کند.
ب-پردازش وتبدیل داده ها به اطلاعات مفید برای تصمیم گیری به نحوی که مدیریت بر مبنای این اطلاعات قادر به برنامه ریزی ،اجرا وکنترل فعالیت های شرکت باشد.
ج-طراحی وکنترل های داخلی کافی به منظور حفاظت از داراییها ،از جمله مدارک واطلاعات بنگاه تجاری.این کنترلها اطمینان می دهدکه اطلاعات در زمان مورد نیاز در دسترس بوده ودقیق وقابل اتکا هستند (مک کارتی،1995 ،164)21.

2- 2 – 2 . هدف از مطالعه سیستم های اطلاعاتی حسابداری
به دو دلیل زیر مطالعه سیستم های اطلاعاتی حسابداری از اهمیت ویژه برخوردار است.
الف) مطالعه سیستم های اطلاعاتی حسابداری پایه و اساس حسابداری است.
ب) سیستم اطلاعاتی حسابداری مکمل دیگر سیستم های یک واحد تجاری است.
در بیانیه مفاهیم بنیادی حسابداری شماره 2 کمیته تدوین استانداردهای حسابداری مالی حسابداری به عنوان یک سیستم اطلاعاتی تعریف و هم چنین بیان گردید که هدف اولیه حسابداری تهیه اطلاعات مفید برای تصمیم گیری است.از طرف دیگر حسابداران بایستی در زمینه های دیگر سیستم های اطلاعاتی حسابداری نظریه بانکهای اطلاعاتی ، سیستم های هوشمند و ارتباط از راه دور را فراگیرند (سجادی،1385،5)3.
دلایل زیر از جمله دلایلی است که موجب افزایش تقاضا برای اطلاعات و مطالعه در سیستم های حسابداری گردیده است.

– پیشرفت در فناوری اطلاعات موجب افزایش ظرفیت فنی برای جمع آوری و پردازش داده ها گردیده است.
– پیشرفت وتوسعه فناوری مخابراتی وارتباطات موجب افزایش اثربخشی توزیع ومبادله اطلاعات در داخل سازمانها ونیز بین انها گردیده است.
– افزایش پیچیدگی محیطی که سازمانها در ان فعالیت دارند از دلایل دیگر نیاز به مطالعه سیتم ها است.
– پیچیدگی محیط داخل سازمان نیز تقاضا برای اطلاعات را افزایش می دهد.
– بزرگ شدن غالب سازمانها،تنوع محصولات وخدمات وافزایش تخصص وفعالیت ها در سازمان موجب تقاضای بیشتر اطلاعات ونهایتا مطالعه درسیستم های اطلاعاتی حسابداری می شود(سجادی،1385،5)22.

3 – 2 – 2 . فن آوری اطلاعات و استراتژی شرکت
درنمودار 1-1 دومین وظیفه مهم حسابداران شرکت ها برنامه ریزی استراتژیک بلند مدت اعلام شده است. همان طور که در نمودار 1-1 نشان داده میشود، استراتژی شرکت یکی از عواملی است که باید تاثیر آن در طراحی سیستم اطلاعاتی حسابداری لحاظ شود.

1-3-2-2- وظایف مدیران در رابطه با سیستم های اطلاعاتی حسابداری
یکی از نکات مهم سیستم های اطلاعات حسابداری تقویت سیستم های کنترلی است .مدیران برای تصمیم گیری نیاز به اطلاعاتی دارند تا تفاوت عملکرد واقعی را با آنچه پیش بینی شده است٬مقایسه کنند.سیسم های اطلاعات شاخص های نظارتی را در اختیار مدیران قرار می دهند.مدیران علاوه بر نضارت بر فرایند طراحی سیستم باید بر عملیات سیستم ها در طول زمان اجرا نیز کنترل لازم اعمال کنند.گرچه سازمانها با کمک تکنولوژی اطلاعات می توانند حجم عظیمی را به نحو مطلوبی پردازش کنند٬اما همین سیستم ها مسایل وچالش های کنترلی مهمی را به همراه دارند.سازمان هایی بوده اندکه به دلیل عدم توانایی در کنترل سیستم های اطلاعاتی خود٬مجبور به ترک کسب وکار شده اند (لوکاس1997٬،62)23.

نمودار 1-2 سیستم اطلاعات حسابداری و زیر سیستمهای مربوط اصلاح شده بر اساس نظریات جدید .

2 – 3 – 2 –2- ارزش اطلاعات
ارزش اطلاعات به شناخت کاربر از اطلاعات ومرتبط بودن ان با موقعیت وی بستگی دارد .لذا صرفنطر از اهمیت مرتبط بودن، اگر کاربر شناختی از اطلاعات نداشته باشد ، داده ها همچنان به صورت داده باقی خواهد ماند.حال اگر شناخت وجود داشته باشد ، هرچه ارتباط اطلاعات با موقعیت کاربر بیشتر باشد، سطح یا میزان شناخت کاربر از موقعیت واطلاعات بیشتر خواهد بود ، لذا ارزش اطلاعات افزایش می یابد (صرافی
زاده ، 1384 ، 19 )1.

3 – 3 – 2 – 2 – تصمیم گیری
محققان مدلهای تصمیم گیری و شیوه حل بسیاری از مسائل را بسط و توسعه داده اند. کلیه این مدلها، تصمیم گیری را به عنوان یک فعالیت پیچیده چند مرحله ای به تصویر می کشند. ابتدا باید مساله و مشکل شناسایی شود. سپس ، فرد تصمیم گیرنده باید روشی را برای حل مساله انتخاب نماید. پس از آن تصمیم گیرنده نیازمند گردآوری داده های مورد نیاز برای اجرای مدل تصمیم گیری است. پس از این مرحله ، باید ستاده های مدل را برسی و تفسیر کرده و مزایای هر روش را ارزیابی کند . در پایان ، تصمیم گیرنده بهترین راه حل را انتخاب و اجرا می کند (همان منبع، 25)2.
سیستم اطلاعاتی حسابداری می تواند در کلیه مراحل تصمیم گیری و حل مسائل کمک های لازم را ارائه کند . گزارشهای حسابداری می توانند در شناسایی مشکلات بالقوه به ما کمک کنند. مدلهای مختلف تصمیم گیری و ابزارهای تحلیلی را می توان برای کاربران تهیه کرد. زبانهای جستجو می توانند فرآیند جمع آوری داده های مربوط برای تصمیم گیری را آسان نمایند. ابزارهای مختلفی مانند روابط گرافیکی می توانند تصمیم گیرنده را در تفسیر و تحلیل نتایج مدل تصمیم گیری و ارزیابی دوره های عملکرد فعالیت کمک کند(سجادی،1385 ،25 )3.

4-3-2-2- تصمیم گیری واطلاعات
اهمیت اطلاعات وتاثیرآن برکسی پوشیده نیست. درواقع فرایند کلی تصمیم گیری را می توان جمع آوری،پردازش اطلاعات وانتخاب گزینه بر اساس نتایج تحلیل ها دانست لذا غالبا اصطلاح تصمیم گیری را به روشهای مختلفی تعریف می کنند که در هر حال نشان دهنده موقعیتی است که تصمیم در ان اتخاذ می شود.
اما تعریف جامعی که در بحث فعلی مورد نظر مان می باشد به شرح زیر است :
تصمیم گیری یک فرایند یا یک سلسله فعالیت است که توسط یک فرد یا یک گروه به منظور تعیین یک راه حل برای یک مساله موجود یا یک مساله احتمالی اتخاذ واجرا می گردد (استیون 1999٬،84)24.

5-3-2-2 – انواع تصمیم گیری
یکی از اهداف سیستم اطلاعاتی ، فراهم کردن اطلاعات مفید برای تصمیم گیری است . به منظور طراحی یک سیستم اطلاعاتی حسابداری که این هدف را تامین نماید، لازم است انواع مختلف تصمیماتی که در یک سازمان گرفته می شود شناسایی شود. تصمیمات می توانند بر اساس درجه و ساختار سازمانی و یا دامنه تصمیم طبقه بندی شوند (سجادی1384،27)2.
ساختار تصمیم
تصمیمات ساختاری تکراری : عادی و به اندازه کافی قابل فهم هستند و میتوانند به کارکنان سطوح پایین تر در سازمان واگذار شوند . به عنوان مثال ،تصمیم در مورد تمدید اعتبار مشتری مستلزم داشتن اطلاعات در زمینه محدودیت اعتبار مشتری و مانده جاری اعتبار اوست . در حقیقت تصمیمات ساختاری اغلب می تواند به طور خودکار اتخاذ شوند.
تصمیمات نیمه ساختاری: با قواعد ناقص برای تصمیم گیری شناخته میشود و نیازبه ارزیابی و قضاوت ذهنی اضافی برای تجربه و تحلیل داده های رسمی دارد . تدوین بودجه بازاریابی برای یک محصول جدید ، مثالی ازیک تصمیم نیمه ساختاری است.
تصمیمات غیر ساختاری : تصمیماتی غیر تکراری و غیر عادی هستند. انتخاب جلد مجله ، انتخاب مدیریت ارشد و انتخاب پروژه های تحقیقاتی بنیادی از این دسته اند (همان منبع، 27 )3.

3-2- ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری
خصوصیات کیفی به خصوصیاتی اطلاق می شود که موجب می گردد اطلاعات ارائه شده در صورتهای مالی برای استفاده کنندگان در راستای ارزیابی وضعیت مالی ، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری مفید واقع می شود.

برخی از خصوصیات کیفی به محتوای اطلاعات مندرج در صورتهای مالی و برخی دیگر به چگونگی ارائه این اطلاعات مربوط می شود.خصوصیات کیفی اصلی مرتبط با محتوای اطلاعات ، “مربوط بودن” و” قابل اتکا بودن” است . هر گاه اطلاعات مالی مربوط و قابل اتکا نباشد، مفید نخواهد بود. حتی اگر اطلاعات مربوط و قابل اتکا باشد (سجادی1384،677)1.
رابطه بین خصوصیات کیفی درنمودار( 2 – 1 ) نمایش یافته است .

نمودار 2-2 خصوصیات کیفی اطلاعات حسابداری

1-3-2- خصوصیات کیفی مرتبط با محتوای اطلاعات
1-1-3-2- ارزش پیش بینی کنندگی و تایید کنندگی
” اطلاعات مربوط “، یا دارای ارزش پیش بینی کنندگی و یا حائز ارزش تایید کنندگی است. نقشهای پیش بینی کنندگی و تایید کنندگی اطلاعات به هم مربوط می باشند. به طور مثال ، اطلاعات در مورد سطح و ساختار فعلی داراییهای واحد تجاری، برای استفاده کنندگانی که سعی دارند توان واحد تجاری را در استفاده ازفرصتها و واکنش به شرایط نامطلوب پیش بینی کنند ، دارای ارزش است. همین اطلاعات دارای نقش تایید کنندگی در مورد پیش بینی های گذشته مثلا درباره ساختار واحد تجاری و ماحصل عملیات می باشد (سجادی1384،677)1.

2-1-3-2- انتخاب خاصه
برای ارائه اقلام در صورتهای مالی باید خاصه قلم مورد ارائه انتخاب شود. صورتهای مالی تنها می توانند آن خاصه هایی را ارائه کند که بر حسب واحد پول قابل بیان است . چندین خاصه پولی وجود دارد که می توان در صورتهای مالی ارائه کرد از قبیل بهای تمام شده تاریخی ، بهای جایگزینی یا خالص ارزش فروش . انتخاب خلاصه ای که قرار است در صورتهای مالی گزارش شود باید مبتنی بر مربوط بودن آن به تصمیمات اقتصادی استفاده کنندگان باشد. اطلاعات در مورد سایر خاصه ها از جمله خاصه های غیر
قابل بیان به پول از قبیل مقادیر و سر رسیدها را می توان با شرح اقلام در صورتهای مالی یا یادداشتهای توضیحی به استفاده کننده انتقال داد (تاری وردی،1381 680٬ )2.

3-1-3-2- قابل اتکا بودن
برای اینکه اطلاعات مفید باشد باید همچنین قابل اتکا باشد . اطلاعاتی قابل اتکاست که عاری ازاشتباه و تمایلات جانبدارانه با اهمیت باشد و به طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به گونه ای معقول انتظار می رود بیان کند (نوروش و همکاران، 1385،21)3.

4-1-3-2- بیان صادقانه
اطلاعات باید اثر معاملات و سایر رویدادهایی راکه ادعا می کند بیانگر آن است یا به گونه ای معقول انتظار می رود بیانگر آن باشد به طور صادقانه بیان کند .
بدین ترتیب مثلا ترازنامه باید بیانگر صادقانه اثرات معاملات و سایر رویدادهایی باشد که منجر به عناصر در تاریخ ترازنامه شوند که معیار های شناخت را احراز کرده باشند(نوروش و همکاران، 1385،22)1.

5-1-3-2- رجحان محتوا بر شکل
اگر قرار است اطلاعات بیانگر صادقانه معاملات و سایر رویدادها یی که مدعی بیان

که در عملیات روزمره سازمان جاری می باشد. سیستم های اطلاعات حسابداری نقش بسیار مهمی در تهیه اطلاعات با ویژگی های کیفی بالا جهت تصمیم گیری را ایفاد می نماید. این سیستم ها بایستی به گونه ای مناسب و متناسب با سازمان یا شرکت انتخاب گردد به گونه ای که بتواند نیازهای مرتبط به آن سازمان یا شرکت را جهت تصمیم گیری های مناسب برآورده نماید. در صنعت بزرگی همچون صنعت نفت در کشور، سیستم های اطلاعات حسابداری و سیستم‌های اطلاعات مالی در کمک به تصمیم گیری نقش حیاتی ایفا می کند.تا بتواند زمینه را جهت ایجاد اطلاعات با ویژگی های کیفی مانند قابل اتکا بودن، مربوط بودن، قابل مقایسه بودن و قابل فهم بودن را فراهم نماید. در ادامه در فصل دوم به ادبیات تحقیق پرداخته تا ماهیت سیستم های اطلاعات حسابداری در صنعت نفت در ایجاد اطلاعات با ویژگی‌های کیفی حسابداری آشکار شود.

فصل اول
کلیات تحقیق

1-1 مقدمه
ویژگی اصلی حسابداری در دنیای تجارت امروز تعامل حسابداران حرفه‌ای با سیستمهای اطلاعاتی رایانه‌ای است. حسابداران نیز باید مانند کاربران اصلی سیستم‌های اطلاعاتی در طراحی سیستم و شناخت عملیات بنگاههای اقتصادی مشارکت کنند. مدیران حسابداری باید عملکرد سیستم‌های اطلاعاتی را اندازه‌گیری و ارزیابی کنند. از طرفی حسابرسان داخلی و حسابرسان مستقل باید کیفیت پردازش اطلاعات را بررسی کنند و صحت اطلاعات ورودی و خروجی از سیستم را آزمون نمایند. (سجادی ، 1385 ، 6)1.
یک سیستم عبارتست از مجموعه‌ای از دو یا چند جزء مرتبط به هم که به منظور دست‌یابی به یک هدف با هم در تعاملند. بیشتر مواقع سیستمها از زیرسیستم‌های کوچکتری تشکیل شده‌اند که هر یک فعالیت ویژه‌ای را انجام داده و در نهایت سیستم بزرگتری را پشتیبانی می‌کنند. سیستم اطلاعات حسابداری عبارت است از کلیه اجزای مرتبط که با هم در امر جمع آوری، ذخیره و انتشار اطلاعات با هدف برنامه ریزی، کنترل، تجزیه و تحلیل و تصمیم گیری نقش دارند. سیستم اطلاعات حسابداری که در یک واحد تجاری طراحی و اجرا می شود، مستقیماً با فرهنگ سازمانی، سطح برنامه ریزی استراتژیک و فناوری اطلاعاتی که در آن شرکت وجود دارد، مرتبط است (صرافی زاده٬ 25٬1384)2.
برخی از فعالیت های مهمی که سیستم اطلاعات حسابداری در یک شرکت ایجاد می کند، عبارت اند از:
گردآوری و ثبت داده های مربوط به فعالیت های شرکت، برنامه ریزی، فرآیند تبدیل داده ها به اطلاعاتی که در تصمیم گیری برای برنامه ریزی و کنترل فعالیت ها و انجام کنترل های ضروری جهت حفاظت از دارایی های شرکت استفاده می شود (همان منبع 30٬ )3.
در بیانیه مفاهیم بنیادی حسابداری شماره 2 کمیته تدوین استانداردهای حسابداری مالی3 به عنوان یک سیستم اطلاعاتی تعریف و هم چنین بیان گردید که هدف اولیه حسابداری تهیه اطلاعات مفید برای تصمیم گیری است. وظایف سیستم حسابداری شامل شیوه های گردآوری داده های مربوط به فعالیت ها و رویدادهای سازمان، شیوه تبدیل داده ها به اطلاعاتی است که مدیریت می تواند آن ها را در سازمان مورد استفاده قرار دهد و شیوه حصول اطمینان از قابلیت دسترسی، اتکا و دقت اطلاعات تاکید می کند(سجادی ، 1385، 6)4.
تحقیق حاضر به بررسی تاثیر “سیستم جامع مالی و یکنواخت صنعت نفت در شرکت های پالایش نفت کشور” بر” ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری” می پردازد.سیستم جامع و یکنواخت نفت در تمامی شرکت های زیر مجموعه نفت مورد استفاده قرار می گیرد. به دلیل گستردگی مکانی، این تحقیق را محدودتر نموده و فقط در شرکت های پالایش نفت کشور مورد بررسی قرار گرفته است. این سیستم به صورت وصل به شبکه5 در تمامی این شرکت ها مورد استفاده قرار می گیرد. سیستم جامع مالی و یکنواخت صنعت نفت شامل زیر سیستم هایی است که در واحدهای مختلف مالی مورد استفاده می باشد این زیر سیستم ها شامل موارد زیر می باشد.
سیستم حقوق و دستمزد
سیستم کالا
سیستم حسابداری صنعتی
سیستم بودجه
هر کدام از این زیر سیستم های حسابداری به گونه ای طراحی گردیده است که متناسب با آن واحد می باشد. در بخش دوم از فصل دوم این تحقیق جزئیات کاملی از هر یک از این زیر سیستم ها و نحوه کارکردن با آن ها تشریح گردیده است.محقق در این تحقیق ابتدا به شناسایی و نحوه کارکرد این سیستم پرداخته و سپس به بررسی ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری پرداخته است.تا تاثیر سیستم جامع مالی و یکنواخت صنعت نفت بر ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری را بسنجد. برای بررسی این تاثیر داده های لازم از طریق پرسشنامه به واحدهای مالی در شرکت های پالایش نفت ارسال گردید.

در این پرسشنامه سعی بر این شده است که رابطه بین این سیستم بر چهار ویژگی اصلی یعنی: قابل اتکا بودن 6 ، مربوط بودن 7 قابل مقایسه بودن8 و قابل فهم بودن مورد بررسی قرار گیرد.
در این تحقیق سیستم جامع مالی و یکنواخت نفت یک متغیر مستغل و متغیرهای وابسته همان ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری می باشند.

2-1 تاریخچه مطالعاتی
با توجه به توضیحات بالا و وجود سیستم‌های جدید گزارشگری و حسابداری در این تحقیق سعی بر آن است که بررسی کنیم که تا چه میزان سیستم مورداستفاده در شرکت‌های پالایش نفت ایران می‌تواند جوابگوی نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان از اطلاعات باشد.بنابراین با این تفکر که اگر سیستم جا
مع مالی و یکنواخت صنعت نفت را یک متغیر مستقل درنظر بگیریم می‌خواهیم میزان تأثیر متغیر مستقل را بر متغیرهای وابسته را بسنجیم متغیرهای وابسته همان ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری است.در جدول شماره (1-1) تحقیقات متعددی را که در زمینه سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری و ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری انجام گرفته است و موجبات چارچوب نظری در این تحقیق شده است، نشان داده است.

جدول 1-1پیشینه تحقیقات داخلی وخارجی تحقیق
سال
محقق یا محققان
متغیرهای مورد مطالعه
یافته های پژوهش
1382
عباس جدیدی
ویژگی ها کیفی اطلاعات حسابداری، تصمیم گیری مدیران
بین وضعیت موجود و مطلوب سیستم اطلاعات حسابداری فاصله وجود دارد.
1385
کامران حسن آقایی
فناوری اطلاعات، ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری
استفاده از فناوری اطلاعات تغییرات قابل توجهی در کیفیت گزارشگری مالی ایجاد کرده است.
هم چنین نتایج تحقیق نشان می دهد که با وجود مزایای بسیار فناوری اطلاعات برای گزارشکری مالی قابلیت اعتماد اطلاعات کاهش می یابد.

1383
حجت سلیمانی
سیستم های خبره، امور مالی
سیستم های خبره در جهت تحلیل و پردازش اطلاعات و دستیابی به قضاوت های صحیح تر می تواند به توسعه اقتصادی و افزایش درک بینش کاربران کمک زیادی می کند.
1384
شعبان الهی
سیستم های اطلاعاتی حسابداری، تصمیم گیری مدیران
با گذشت زمان قطعاً گردشگری ها و افشاگری های جامع حسابداری و مالی نیز باید با تغییرات سریع که در دنیای تجاری ایجاد شده است همگام شود.
1388
ابراهیم ابراهیمی
استانداردهای حسابداری، کیفیت اطلاعات حسابداری
روابط معناداری بین استاندارهای حسابداری با بهبود کیفیت اطلاعات حسابداری مشاهده نشد.
2000
وارفیلد
گزارشگری مالی، مربوط بودن، به موقع بودن
به همان اندازه که گزارشگری مالی اینترنتی، دامنه اطلاعات و مربوط بودن اطلاعات را افزایش می دهد، ریسک های مرتبط با ورود اطلاعات، قابلیت اعتماد نیز افزایش می یابد.
2003
دال گراهام و بالدوین
سیستم های حسابداری برتر، مربوط بودن
استفاده از ارتباط برتر در صورت های مالی می تواند روند قضاوت ها را تحت تاثیر قرار دهد به عبارت دیگر مربوط بودن را تحت تاثیر قرار دهد.
2000
کمیته‌راهبری هیات استاندارهای‌مالی‌ آمریکا
فناوری اطلاعات، ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری
استفاده از فناوری های به روز سیستم های اطلاعاتی حسابداری مدرن گزارشگری را به به سوی گزارشگری ماهانه، روزانه و به هنگام سوق داده است.
2005
لی دانگ
سیستم ERP ، اطلاعات حسابداری
استفاده از سیستم ERP باعث مفیدتر شدن اطلاعات حسابداری می گربدد.

3-1 – بیان مسئله تحقیق
هر سازمانی که داده های صحیح،دقیق ،بهنگام وجامع در اختیار داشته باشدوبتواند در کمترین زمان به داده های مورد نیازش دستیابی داشته باشد ،موفق تر است.نقش داده واطلاعات در مدیریت سازمانها ،نقشی حیاتی واساسی است.هرچه فضای اطلاعاتی یک سازمان ،دقیقتر،شفاف تر،منسجم تر وسیستماتیک تر باشد،سازمان بهتر می تواند به اهدافش نایل آید.وجود فضای اطلاعاتی نادقیق،کدر،آشفته ومتناقض از مهمترین عوامل عدم پیشرفت در مدیریت سازمانها است (روحانی رانکوهی1372 ، 93)1.
اطلاعات مفید حسابداری که برای مدیران تهیه می‌شود باید دارای ویژگی‌های زیر باشد.
1- مربوط بودن: به اطلاعاتی تلقی می‌شود که بر تصمیمات اقتصادی استفاده‌کنندگان در ارزیابی رویدادهای گذشته، حال یا آینده یا تأیید یا تصحیح ارزیابی‌های گذشته آن‌ها مؤثر واقع شود.
2- قابل اتکا بودن: اطلاعاتی قابل اتکا است که عاری از اشتباهات و تمایلات جانبدارانه با اهمیت باشد و به طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیان کند.
3- قابل مقایسه بودن: استفاده‌کنندگان صورتهای مالی باید بتوانند صورت‌های مالی واحد تجاری را طی زمان جهت تشخیص روند تغییرات در وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌‌پذیری مالی واحدهای تجاری مقایسه کنند.
4- قابل فهم بودن: یک خصوصیت کیفی مهم اطلاعات مندرج در صورتهای مالی این است که به آسانی برای استفاده‌کنندگان قابل درک باشد (نوروش، 1385، 21)2.
در حال حاضر در صنعت نفت سیستم جامع مالی و یکنواخت تنها مرجع تصمیم گیری می باشد بنابراین برای ارزیابی کیفی اطلاعات حسابداری محقق تاثیر سیستم جامع مالی و یکنواخت نفت را بر این ویژگی ها مورد بررسی قرار داده تا رابطه و تاثیر آن را بسنجد پس به دنبال بررسی این تحقیق چندین سوال اساسی در ذهن محقق خطور می کند. سوالات در این تحقیق که اساساً تشکیل دهنده فرضیات تحقیق نیز هستند مشتمل بر سوالات زیر است.
1.آیا سیستم جامع مالی ویکنواخت صنعت نفت در پالایشگا ههای نفت در ایران می تواند بر ویژگی “مربوط بودن” اطلاعات حسابداری موثر واقع گردد؟
2. آیا سیستم جامع مالی ویکنواخت صنعت نفت در پالایشگاههای نفت در ایران می تواند بر ویژگی “قابل اتکابودن ” اطلاعات حسابداری موثر واقع گردد؟
3. آیا سیستم جامع مالی و یکنواخت نفت در پالایشگاههای نفت در ایران می تواند بر ویژگی “قابلیت مقایسه “اطلاعات حسابداری موثر واقع گردد؟
4. آیا سیستم جامع مالی ویکنواخت صنعت نفت می تواند بر” قابل فهم بودن” اطلاعات حسابداری موثر واقع گردد؟

4-1 – چهارچوب نظری تحقیق:
در سالهای اخیر، تلفیق علم حسابداری و نوآو
ری های عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات سبب شد. تا با استفاده از ابزارها و روش های نوین، شاهد سرعت و دقت روز افزون در سیستم های مالی باشیم استفاده از این سیستم های نوین سبب می شود تا با صرف نیروی انسانی و وقت کم تر بتوان عرصه های وسیع تری را تحت پوشش قرار داد. امروزه هوش مصنوعی نقش اساسی در سیستم های اطلاعات ایفا می نماید.
سیستم خبره به عنوان زیر مجموعه ای از هوش مصنوعی سعی بر تقلید رفتار انسان در حل مسایل و الگو برداری از راه حل ها دارد. بنابراین برای ایجاد سیستم های خبره در حوزه امور مالی توجهی خاص شده است زیرا در این صورت، دانش و تخصص کمیاب حسابداری و مالی برای گروه وسیع تری از افراد قابل دسترسی است (یزدی،1377، 20)9.
وجود سیستم‌های متعدد منجر به ایجاد مشکلات متعدد و عدم کارآیی می‌شود اغلب باید داده‌های مشابه گردآوری و در بیش از یک سیستم ذخیره شود. این موضوع نه تنها حجم فعالیت‌های ضروری سیستم‌ها را افزایش می‌دهد بلکه اگر داده‌ها در یک سیستم تغییر کنند ولی در سیستم‌های دیگر این داده‌ها تغییر نکند می‌تواند منجر به تضاد و مغایرت داده‌ها شود. علاوه بر این، یکپارچه‌کردن مؤثر داده‌ها در سیستم‌های متعدد کاری دشوار است. سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع انسانی10 یکی ا

خواهد شد.
ب)آزمون هوش وکسلر
دیوید وکسلر در دهه 1930 مطالعه تعدادی از آزمون‌های استاندارد را آغاز کرد. او معتقد بود که آزمون استنفورد- بینه بیش از حد به توان کلامی تکیه دارد و برای بزرگسالان مناسب نیست. به همین دلیل دست به ساختن آزمون تازه‌ای زد و برای ساختن مجموعه اولیه مقیاس خود،11خرده‌آزمون را انتخاب نمود. چند تا از خرده‌آزمون‌هایش را از بخش‌های مختلف آزمون تجدید نظر شده 1937 استنفورد – بینه گرفت. بقیه خرده‌ آزمون‌ها را از امتحانات گروهی ارتش،طراحی مکعب‌های کهس،آزمون ارتش آلفا،آزمون ارتش بتا،آزمون تکمیل تصاویر هیلی و آزمون پینتر- پاترسون گرفت. این خرده‌آزمون‌ها را با هم ترکیب کرد و در 1939 با عنوان مقیاس هوشی وکسلر-بلویو(Wechsler-Bellevue)منتشر ساخت. مقیاس اولیه وکسلر- بلویو برای بزرگسالان ساخته شده بود که شامل دو بخش بود: مقیاس کلامی و مقیاس عملکردی که علاوه بر نمره‌های جداگانه دارای نمره هوشبهر کلی نیز بود. اما در 1949 وکسلر،مقیاس هوشی وکسلر برای کودکان(WISC-R)را تدوین کرد به طوری که با این آزمون،هوش کودکان از 5 سال به بالا با همان روش بزرگسالان سنجیده می‌شد. آخرین فرم تجدید نظر شده آزمون وکسلر در 1981 منتشر شد.
خرده آزمون های وکسلر

مقیاس هوش کلامی
1- اطلاعات عمومی: این خرده‌ آزمون 29 ماده دارد که جنبه تخصصی یا تحصیلی ندارند. انتظار می‌رود که هر فرد بزرگسال بهنجار بتواند به آن‌ها پاسخ‌های درست بدهد. با این خرده‌ آزمون دامنه دانش و اطلاعات عمومی آزمودنی اندازه‌گیری می‌شود. گر چه سوال‌ های این مقیاس برای اندازه‌گیری اطلاعات عمومی ساخته شده‌اند. اما میزان کنجکاوی،علاقه به کسب اطلاعات و عامل فرهنگی ممکن است در نمرهاین خرده‌آزمون تأثیر بگذارد.
2- حافظه ارقام: آزمایش‌کننده فهرستی از ارقام از سه تا نه‌ تایی را با آرامش و با صدای بلند می‌خواند و آزمودنی پس از گوش دادن به هر فهرست باید به همان ترتیب آن‌ها را بازگو کند. این آزمون که یکی از متداول‌ترین شاخص هوش است،مستلزم آن است که آزمودنی بعضی از فهرست‌های ارقام خوانده ‌شده را به همان ترتیب و بعضی دیگر را به صورت وارونه بازگو کند. در حالت اول،حافظه برای ارقام مستقیم و در حالت دوم، حافظه برای ارقام وارونه اندازه‌گیری می‌شود. این خرده‌آزمون،حافظه شنیداری کوتاه‌ مدت را اندازه‌گیری می‌کند. اما باید دانست میزان دقت و تمرکز و یا حواس‌پرتی و اضطراب آزمودنی نمره او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
3- گنجینه لغات: فهرستی از 35 کلمه به صورت شفاهی و کتبی به آزمودنی ارایه می‌شود و او باید آنها را تعریف کند و یا معنای آنها را توضیح دهد. این آزمون یکی از شاخص‌های مهم هوش به شمار می‌رود،از عامل اضطراب و حواس‌پرتی و اختلال‌ های عاطفی کمتر تأثیر می‌پذیرد.
4- محاسبات: این خـرده‌ آزمون شامل 14 مسأله ساده است که معمولاً بـدون استفاده از کاغذ و مداد می‌توان آنها را حـل کرد. این خرده ‌آزمون بیشتر به عنوان آزمون استدلال تلقی می‌شود تا عملکرد محاسبات عددی. در اجرای این آزمون عواملی مانند حافظه،دقت،تمرکز حواس،استعداد ریاضی و استدلال مورد سنجش قرار می‌گیرند.
5- درک و فهم: این آزمون 16 ماده دارد که سـوال‌های آن به صورت باز – پاسخ تدوین شده‌اند. این سوال‌ها سه دسته‌اند. در نوع اول آزمودنی در موقعیتی قرار داده می‌شود و او باید بگوید که در آن موقعیت چه کاری باید انجام دهد. مثال : اگر یک شخص زخمی را که در خیابان افتاده است ببینید، چه کار می‌کنید ؟ و در نوع دوم آزمودنی باید برای بعضی قواعد یا پدیده‌ها دلیل بیاورد. مثال: چرا مردگان را دفن می‌کنند؟ و در نوع سوم باید معنای ضرب‌المثلی را بیان کند. با این آزمون عمدتاً عقل سلیم،سطح درک و بینش آزمودنی سنجیده می‌شود.

6- شباهت‌ها:این آزمون 14 سوال باز- پاسخ دارد که در هرسوال آزمودنی باید شباهت موجود بین دو چیز را بیان کند. این آزمون بیشتر درک روابط و تفکر انتزاعی را اندازه‌گیری می‌کند.
مقیاس هوش عملی
1- تکمیل تصاویر: این آزمون شامل 20 کارت است. در هر کارت تصویری دیده می‌شود که یک بخش مهم آن حذف شده است. آزمودنی باید بگوید کدام بخش تصویر حذف شده است. زمان پاسخ دادن به هر سوال 20 ثانیه است.
2- تنظیم تصاویر: این آزمون شامل 10 مجموعه کارت های از سه تا شش‌تایی است. هر دسته از کارت‌ ها به طور نامرتب به آزمودنی ارایه می‌شود،او باید آنها را به گونه‌ای منظم و مرتب کنار هم بگذارد تا داستانی را نشان دهد. این خرده‌آزمون توانایی آزمودنی را در توجه به اجزای مربوط و مناسب، برنامه‌ریزی دقیق و درک روابط علت و معلول و استدلال کلامی اندازه‌گیری می‌کند.
3- طراحی با مکعب‌ها: ابزارهای این آزمون شامل 12 مکعب چوبی با ابعاد 5/2 سانتی‌متر است. بعضی از رویه‌های مکعب‌ها سفید،بعضی قرمز و بعضی رویه‌ها نیمی قرمز و نیمی دیگر سفید است. علاوه بر این،9 کارت وجود دارد که طرح‌های هندسی به رنگ‌های سفید و قرمز روی آنها کشیده شده است. آزمودنی باید با استفاده از 4 تا 10 مکعب آنها را طوری کنار هم بچیند که هر بار یکی از طرح‌های روی کارت‌ها را بسازد. به نظر رپاپورت(Rapaport)با این آزمون استدلال،درک روابط فضایی، هماهنگی بینایی حرکتی، مفهوم‌سازی غیرکلامی و تفکر انتزاعی اندازه‌گیری می‌شود.
4- الحاق قطعات: این خرده ‌آزمون از چهار قطعه مقوای ضخیم که هر یک نشانگر تصویر یک شئ
نا آشناست و به قطعه‌های مختلف بریده شده‌اند،تشکیل شده است. آزمایش‌کننده هر بار قطعه‌های یکی از تصاویر را به طور نامرتب به آزمودنی ارایه می‌دهد و او باید در محدوده زمانی تعیین‌شده قطعه‌ها را طوری کنار هم قرار دهد که شئ مورد نظر ساخته شود. با این آزمون،توانایی آزمودنی در درک رابطه جزء وکل سنجیده می‌شود.
5- نماد ارقام: این آزمون در اصل یک آزمون رمزگردانی است و یکی از انواع قدیمی‌ترین و دقیق‌ترین آزمون‌های روانی است. در این آزمون،آزمودنی باید رمز هر عدد را مطابق الگوی داده شده روی برگ خاصی ثبت کند. پس از یک تمرین کوتاه روی چند نمونه 90 ثانیه به آزمودنی فرصت داده می‌شود تا هر اندازه که می‌تواند رمز یا نماد مربوط به اعداد را در فرمی که در اختیارش گذاشته شده است وارد کند. این خرده‌ آزمون عواملی مانند توانایی یادگیری تکالیف نا آشنا، چابکی بینایی حرکتی، پشتکار و سرعت عمل را اندازه‌گیری می‌کند.
مقیاس تجدیدنظر شده هوش وکسلر برای کودکان
مقیاس هوش کودکان در سال 1972 مورد تجدید نظر قرار گرفت. این مقیاس،هوش کودکان گروه‌های سنی 6 سال تا 16 سال و 11 ماه و 30 روز را اندازه‌گیری می‌کند. این مقیاس از 12 خرده‌آزمون تشکیل شده است. مقیاس کلامی کودکان شامل خرده‌آزمون‌های اطلاعات عمومی،درک و فهم،محاسبات،شباهت‌ها،خزانه لغات و حافظه اعداد می‌باشد و مقیاس عملی کودکان شامل خرده ‌آزمون‌های تکمیل تصاویر،تنظیم تصاویر،طراحی با مکعب‌ها،الحاق قطعات،رمزگردانی(که همتای رمزهای عددی بزرگسالان است)و مازها می‌باشد. در مقیاس هوش وکسلر کودکان، خرده‌آزمون‌های حافظه عددی و مازها به عنوان آزمون‌های تکمیلی به حساب آمده است. اگر آزماینده وقت کافی در اختیار داشته باشد می‌تواند آنها را اضافه کند یا اگر به نتیجه یک آزمون بنا به عللی اعتماد نکند، می‌تواند آنها را به عنوان یک آزمون جانشین مورد استفاده قرار دهد.
مقیاس تجدید نظر شده وکسلر کودکان از اعتبار بسیار بالایی برخوردار است. متوسط همسانی درونی گزارش شده برابر 96% برای کلی، 94% برای مقیاس کلامی و 90 % برای مقیاس عملی بوده است. ضرایب اعتبار متوسط برای خرده آزمون های کلامی بین 77% تا 86%(با میانه 80%)در حالی که برای خرده آزمون های عملی اندکی پایین تر و بین 76% تا 85%(با میانه 72%)بوده است. اعتبار بازآزمایی برای سه مقیاس کاملاً بالا برای مقیاس کلی 95%،مقیاس کلامی 93% ومقیاس عملی 90% گزارش شده است(نیکخو،پاشا شریفی،1375).

روایی این آزمون که توسط ستلر(1988)گزارش شده عبارتند از:
همبستگی با تجدید نظر چهارم استنفورد بینه(78%)،K-ABC(70%)،آزمون های گروهی هوشی(66%)،WRAT(59%-52%)،آزمون پیشرفت تحصیلی فردی پی بادی(71%)و نمره های کلاسی (39%). بدین ترتیب با اعتبار و روایی بالا ی گزارش شده آزمون هوش وکسلر،می تواند متغیر های مناسب را در زندگی آزمودنی پیش بینی کند و بر یک چهارچوب درست و دقیق مفهومی استوار است(نیکخو،پاشا شریفی،1375).
پژوهشگر با مطالعۀ پیشینه تحقیق در ایران و خارج از کشور هوش را به عنوان متغیری تأثیر گذار در همه ی پژوهش ها دیده است بنابراین به کنترل آن خواهد پرداخت و از آزمون هوش وکسلر کودکان برای اندازه گیری آن استفاده خواهد نمود.
فردوسی(1380)در پژوهش خود با عنوان مقایسه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موسیقی آموخته و موسیقی نیاموخته برای اندازه گیری هوش ازآزمون هوش وکسلر استفاده نموده است.
رضایی(1380)در پژوهش خود با عنوان مقـایسه توانایی استـدلال فضـایی و پیشرفت ریاضی دانش آموزان موسیقی آموخته و نیاموخته، هوش راکنترل نموده و برای اندازه گیری آن از آزمون هوش وکسلر استفاده نموده است.
تمامی صاحب نظران حیطه آزمون های روانی این آزمون را در زمره ی معتبرترین و پر استفاده ترین آزمون های هوشی می دانند و در تمامی جداول مربوط به ده آزمون معتبر روان شناسی
(TopTen)همواره نام این آزمون قید شده است(لطفعلی زاده،1385؛ نقل ازرضایی،1388).

3- فرم حاوی اطلاعات دموگرافیک
این فرم که توسط والدین تکمیل میگردد،جهت همسان سازی دو گروه موسیقی آموخته و نیاموخته مورد استفاده قرارگرفت. دراین پرسشنامه از سؤالات ذیل استفاده شد: مشخصات کامل دانش آموزان(تعداد خواهروبرادر،نام آموزشگاه موسیقی،مدت آموزش موسیقی ونوع ساز).
سطح تحصیلات پدر ومادر(بصورت 5گزینه از زیردیپلم تا کارشناسی ارشدوبالاتر).
شغل پدرومادر(شامل گزینه های کارمند،کارگر،معلم،آزاد،بیکارومادر،خانه دار).
درآمد ماهیانه خانواده:(شامل 4گزینه،کمتراز500،000تومان تا بالاتراز1،500،000تومان).
3-6 .روش گرد آوری داده ها
1- فرم حاوی اطلاعات دموگرافیک:
این فرم که به وسیله ی والدین تکمیل میشود،جهت همسان سازی دو گروه دانش آموز موسیقی آموخته و نیاموخته مورد استفاده قرار خواهد گرفت. ضمن تماس با والدین قبل از اجرای آزمونها ازآنها خواسته شد تا درجلسهای درمحیط مدرسه حضورداشته باشند،سپس توضیحات لازم درمورد پژوهش و هدفهای آن ارائه شده و پس ازکسب موافقت آنها برای شرکت فرزندانشان درآزمون،فرم به آنها داده شد تا آنرا تکمیل کنند.البته قابل ذکر است که فرمهای دانش آموزانی که سطح تحصیلات پدر و مادر آنها پایین تر از دیپلم و بالاتر از کارشناسی و نیز سطح درآمد اولیای آنها بیش از 2میلیون تومان در ماه بود،در جهت همتاسازی دو گروه حذف گردید.

2- ریون :
این آزمون جهت همتاسازی هر دو گروه نمونه برگزار گردید
. بدین منظور با انجام این آزمون 50 کودک موسیقی آموخته و50 کودک موسیقی نیاموخته که نمره هوش کل آنها دردامنه 100 تا 125 باشد،به عنوان گروه نمونه انتخاب شد. براساس نمرات تراز شده به جدول مربوط به نمره هوش مراجعه شده و هوش دانشآموزان براساس سن تقویمی آنها از جدول استخراج شده و در صورت قرارگرفتن در دامنه فوق آزمون وکسلر انجام می گرفت.
3- خرده آزمون های آزمون هوش وکسلر:
این آزمون به صورت فردی توسط پژوهشگر در مدرسه در مکانی مناسب و آرام به طور انفرادی انجام شده است و به ترتیب زیر خرده آزمون ها اجرا شد.1- محاسبات عددی 2- حافظه ارقام
قبل از اجرای آزمون و در حین اجرای آن همواره حضور دراتاق راحت و آرام،رابطه دوستانه بین آزمونگر و کودک،چیدن وسایل مورد نیاز به صورت مرتب و وقت کافی برای اجرای کامل و راحت آزمون مورد توجه کامل قرار گرفت.
بعد از توضیح مناسب و لازم،سوالهای خرده آزمونها پرسیده و زمان اجرای آزمون ثبت شد،اگر آزمودنی خستگی خود را

موسیقی از جهات مختلف به رشد جسمانی کمک کرده و واکنش های عضلانی را تقویت
می کند و در آنها توازن و هماهنگی به وجود می آورد تناسبی در کیفیت حرکات بدن ایجاد می کند و در پرورش وقار و توازن جسمانی در جواب دادن به محرک های ریتمیک نقش بسیار مهمی را بازی می کند. همانطور که کنفوسیوس متفکر چینی گفته است: “اگر می خواهید از استواری حکومت کشوری باخبر شوید. باید موسیقی آنرا بشنوید”. اگر کشوری بخواهد موسیقی را در بین افراد خود رواج دهد باید در وهله اول برنامه موسیقی را برای مدارس خود تنظیم و اجرا کند(شجاعی،1351).
بسیاری از مردم می شنوند بدون آنکه توجه کنند وقتی از صوت،آواز و ساز به ترتیب استفاده شود گوش کودک تشخیص پیدا کرده و مفاهیم زیر و بم صدا و ریتم برای او واضح تر می شود و قادر خواهد بود خوب بشنود و تناسبی بین کیفیت صدا و حرکات بدن ایجاد کند و به کار انداختن اعضا بدن به عضلات کمک می کند و باعث هماهنگی آنها می شود. باید کودکان در حیاط مدرسه با صدای موسیقی نرمش کنند چنانکه از قدیم تا به امروز در زورخانه چنین کرده اند(حدادیان،1372).

2-33 .سیستم آموزش بدنی
شاید ما به غلط این طور فکر کنیم که هر حرفه ای فقط با یک نوع هوش در ارتباط است،مثلاً یک ویلونیست فقط به یک هوش موسیقیایی نیاز دارد و یک گوش برای خوب شنیدن ولی همچنین او به هوش بدنی – حرکتی نیز نیاز دارد چرا که انگشتان دست چپ او بر روی سیم ها جا به جا می شود و دست راست او هم آرشه را به درستی روی سیم ها می کشد و ضمناً برای فهم و درک نتها و هارمونیهای یک کنسرت احتیاج به هوش ریاضی نیز دارد. تمرینات ورزشی – تاتر – رقص و موسیقی فعالیت حل مسئله را با مجموعه ای از فعالیت های بدنی و جسمانی درگیر می کند،علی رغم آنکه سیستم بدنی برای اکتساب مهارت و دانش آموزشگاهی کمتر مورد استفاده قرار می گیرد بیشتر دانش آموزان نابغه و دانش آموزان با پیشرفت پایین اکثراً با درگیر کردن تمام بدن و انگشتانشان اطلاعات جدید از محیط را کسب می کنند. دستهای دانش آموزان چیزهایی را برای لمس کردن پیدا خواهند کرد چون آنها برای انجام همین کار طراحی شده اند،خواه آن فعالیت ها سیستم شناختی را برای رشد آموزشگاهی حمایت کنند خواه نه … آرامش بدنی،اجتماعی و هیجانی دانش آموزانی که آموختن محتوا را با لمس کردن همراه کرده اند،باعث می شود که بسیار آسانتر بیاموزند ولی علی رغم این،دانش آموزان بر روی یادگیری شناختی سطح پایین و ابتدایی متمرکز شده و نسبت به این مسئله که این سیستم با چهار سیستم یادگیری دیگر شناختی سطح پایین و ابتدایی متمرکز شده و نسبت به این مسئله که این سیستم با چهار سیستم یادگیری در تعامل می باشد بی اعتنا هستند و این شبیه دیدگاه سنتی است که در گذشته به مدارس داشتند” شناخت بدون سوال” زیرا این دیدگاه هوشیاری،رشد زبان،توجه محدود و حافظه را کنترل میکند. سیستم شناختی پردازش اطلاعات بر روی احساس،کیفیت بویایی،چشایی،لمسی،بینایی،شنوایی،حرکتی تکیه می کند و معتقد است که ما برای هوشیاری و گاهی نسبت به محیط اطراف بایستی تمام فیلترها را جهت تعبیر و تفسیر محرکات محیطی به کار گیریم(جنسن،2000).
2-34 .اصول اجرای موسیقی
نوازنده در زمان اجرای موسیقی یا باید قطعه مورد نظر را حفظ باشد و یا باید به نتها خوب نگاه کند چون از لحظه رویت نت تا لحظه نواختن مدت زمانی هر چند کوتاه به طول می انجامد. اجرا کننده باید سعی کند پیوسته جلوتر از نتی را که در حال اجرای آن است ببیند تا ذهن فرصت کافی برای صدور فرمان به اندام های مربوطه را داشته باشد. موسیقی از هنرهایی است که اجرای آن ارتباط تنگاتنگی با عامل زمان دارد بنابراین توجه به اختلاف مرحله بین دیدن و اجرای نت در حقیقت توجه به یکی از کلیدی ترین اصول نت خوانی است که به جرات می توان گفت با درک و اعمال آن تحول چشمگیری در کیفیت اجرا صورت خواهد گرفت. در مرحله بعد نوازنده بایستی گوش حساسی نسبت به صدای تولید شده داشته باشد تا بعد از آنکه مغز به اعضا دستور اجرا داد شخص حاصل اجرا را گوش کرده و تطبیق دهد تا اگر اشکالی وجود دارد بر طرف نماید(لطفی،1376).

شکل 4- 2موارد فوق را می توان مانند مثلث زیر تجسم نمود(لطفی،1376).

2-35 .مراحل پنجگانه دایره اجرا
1- صدور فرمان از مغز می تواند براساس دریافت پیام ها و به عبارتی دیگر فرکانس های تصویری یا صوتی اخذ شده از برخورد عینی یا شنوایی اجرا کننده یا موارد اجرا باشد و نیز می تواند از منبع محفوظ در بایگانی مغز(حافظه)دریافت گردد.
2- فرمان پذیری فیزیکی عبارت است از امر اطاعت و پذیرش فرامین صادره از مغز توسط اعضای بدن انسان که به طور طبیعی بر توان و کارایی هر چه بیشتر و بهتر فرمان پذیری می افزاید و با توان فرماندهی مغز انسان ارتباط مستقیم دارد.
3- حاصل اجرا یعنی بروز و نمود فیزیکی حاصله از فرمان های صادره شده از مغز به فیزیک اجرا کننده که توسط نمادها بیرونی خودنمایی می کند.
4- انتقال حاصل اجرا به وسیله حواس(در اینجا منظور حس شنوایی است)به مغز برای انجام پذیرفتن امر تطابق و در صورت لزوم تصحیح این حاصل نسبت به آنچه در مرحله نخست اجرا به عنوان فرمانهای جاری شده از مغز در مسیر «دایره اجرا» قرار گرفته به شمار می رود.
5- با انتقال حاصل اجرا از مسیر شنوایی به مغز امر تطبیق و در صورت لزوم تصحیح های لازم حاصل اجرا با فرمان های صادر شده از مغز انسان در جریان اجرا انجام خواهد پذیرفت،آنچه از س
یر بدون وقفه این دوران به گونه ای طبیعی و اجتناب ناپذیر در وجود اجرا کننده حاصل می آید امکان دستیابی وی به تمرکز خواهد بود(لطفی،1376).

2-36.مروری بر پژوهشهای انجام شده درباره اثرات آموزش موسیقی
2-36-1 .پژوهشهای انجام شده در خارج از ایران
– راشر- شاو(1999)در پژوهشی بر روی 78 کودک 4-3 ساله دارای هوش متوسط به مدت 2 سال انجام دادند،که 34 نفر درس آموزش پیانو،20 نفر آموزش موسیقی کامپیوتری و 10 نفر آوازخوانی و چهار نفر در گروه کنترل هیچ آموزشی دریافت نکردند و نیز هیچ آموزش موسیقیایی ندیده بودند در نتیجه کسانی که آموزش پیانو دیده بودند 34% بهتر از بقیه،تست های توانایی فضایی را انجام داده بودند این یافته ها تاکید بر آن دارد که موسیقی به طور منحصر به فردی عملکردهای عالی مغز را که مورد نیاز ریاضیات،شطرنج،علوم و مهندسی است را رشد می دهد. آنها تاکید می کنند آموزش موسیقی ارتباطات سلولی لازم را برای استدلال انتزاعی به وجود می آورد که فهم ریاضی مستلزم آن است.
– واینبرگر(2000)در پژوهشی روی دانش آموزان ابتدایی نشان داد که اثرات بلند مدت موسیقی قادر است،ابعاد شناختی را که شامل مهارتهای زبانی،استدلال و خلاقیت است را با تمرین و گذشت زمان درگیر کند و همچنان نظم اجتماعی را بالا می برد. در این پژوهش دانش آموزانی که موسیقی می آموختند و مهارت در یک موسیقی داشتند. مهارتهای زبانی و خلاقیت بالایی را نشان می دادند. و نظم اجتماعی آنها نیز نمره بالاتری می گرفت. در این پژوهش ذکر می شود که موسیقی تمرینی است برای مغز و اظهار تاسف شده است که چرا موسیقی از مدارس حذف شده است در حالیکه،حذف برنامه های موسیقی یعنی محروم کردن بچه ها از هوش،شخصیت و مزایای اجتماعی.
– بیلهارتز و همکاران(2000)به منظور پی بردن به اثر عوامل خانوادگی و دموگرافیک بر میزان تأثیر آموزش موسیقی بر رشد شناختی،گروه آزمایش و گواه را از سه سطح اقتصادی جامعه انتخاب کردند. به این ترتیب که 36 کودک چهار و پنج ساله گروه آزمایشی به مدت 30 هفته و هر هفته 15 دقیقه در کلاس های آموزش موسیقی کودک شرکت کردند و با 36 کودک گروه گواه از مهدکودک ها انتخاب شده بودند،از طریق آزمون هوش استنفورد – بینه مقایسه شدند. نتایج نشانگر افزایشی معنی دار رشد شناختی و استدلال عمومی و توانایی فضایی – زمانی کودکان گروه آزمایشی نسبت به گروه گواه بود که این ارتباط در کودکان با سطح درآمد خانوادگی بالاتر،قوی تر بود.
– راشر و زوپان(2000)پژوهشی به منظور بررسی تأثیر آموزش دسته جمعی موسیقی بر رشد توانایی استدلال فضایی و حافظه تصویری کودکان انجام دادند. در این پژوهش 62 کودک 9 ساله ای را که از نظر اقتصادی در سطح متوسط جامعه بودند،انتخاب کردند. گروه آزمایشی به صورت گروه های 10 نفره،دو بار در هفته و هر بار به مدت 20 دقیقه در کلاس های گروهی آموزش موسیقی شرکت کردند. این گروه ابتدا چهار ماه و پس از هشت ماه بعد از شروع آموزش،با آزمون توانایی استدلال فضایی و حافظه تصویری با گروه کنترل که به همین میزان در فعالیت های روزنانه نگاری شرکت کردند،مقایسه شدند نتایج نشان داد که دو گروه از نظر حافظه تصویری تفاوتی نداشتند،اما از نظر میزان افزایش توانایی استدلال فضایی،تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل معنی دار بود که این اختلاف پس از هشت ماه بارزتر هم شده بود.
– هارتیز و ولف – بورئینگ(2002)در پژوهشی با عنوان تأثیر آموزش موسیقی بر مهارت خواندن و نوشتن و پیشرفت ریاضی دانش آموزان کلاس سوم ابتدایی به بررسی تأثیر آموزش موسیقی FOLK بر پیشرفت تحصیلی پرداختند. این پژوهش بر روی دو گروه از بچه های کلاس سوم انجام شد. ابتدا گروه آموزش و کنترل از نظر متغیرهایی مانند سن،ضریب هوشی،پایگاه اجتماعی – اقتصادی همچنین پیشرفت اولیه همتا شدند. گروه آزمایشی به مدت 7 ماه که در هر هفته 5 روز و روزی 40 دقیقه تحت آموزش موسیقی FOLK قرار گرفتند ولی گروه کنترل هیچ گونه آموزش ندیدند. ابتدا در اول سال مهارت خواندن و نوشتن و پیشرفت ریاضی در آنها آزمایش شد و و بعد از طی مدت آموزش مجدداً قسمتی دیگر انجام گرفت. نتایج به طور قابل ملاحظه ای پیشرفت و نمره بالایی در مقیاس خواندن،نوشتن و پیشرفت ریاضی در میان گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل نشان داد.
– هتلند(2004)در پروژه ای به نام پروژه صفر در دو مرحله کار کرد و در مرحله اول بیشتر از دو هزار دانش آموز در 31 مطالعه شرکت کردند. عده ای فقط به انواع موسیقی گوش می کردند،عده ای در سکوت بودند و عده ای در تمرینات آرام بخش کلامی به سر می بردند. بعد از گرفتن تست های استدلال فضایی از آنها بهترین نتیجه مربوط به آنانی بود که به موسیقی گوش کرده بودند. در مرحله دوم بر روی 700 بچه پیش دبستانی و ابتدایی کار شده عده ای در هفته 15 دقیقه درس موسیقی می گرفتند و به حالت فعال گروهی و فردی نیز در حین گوش دادن به موسیقی با ریتم آن حرکت می کردند و درس پیانو می گرفتند ولی گروه کنترل درس موسیقی در شکل منفعل و غیر فعال دریافت می کرد،و هم دروس ریاضی و کامپیوتر داشت و یا اصلاً هیچ نوعی آموزشی دریافت نمی کرد. اختلاف بین تست های قبلی و بعدی این گروهها در استدلال فضایی بیانگر امتیاز بیشتر بچه های فعال بود. در ضمن بچه های فعال در مورد آموزش پیانو پیشرفت بالایی در درس ریاضی نشان دادند.
2-36-2.پژوهش های انجام شده درایران
– راه نجات(1379)به بررسی تأثیر موسیقی بر کاهش اضطراب و افسردگی جانبازان پرداخته است. 60 نفر از جانبازان مرکز روانپزشکی صدر به طور
تصادفی انتخاب و به چهار گروه 15 نفری تقسیم شدند همگی آنها دارای نمرات پیش آزمون افسردگی بالاتر از 19 و نمره اضطراب کتل آنها بالاتر از 4 بوده دو گروه آزمایشی،موسیقی را به عنوان متغیر مستقل در 8 جلسه 20 دقیقه ای دریافت و دو گروه دیگر دریافت نکردند بعد از گرفتن پس آزمون و استفاده از T وابسته در گروه های آزمایشی کاهش نمرات در سطح 1% تأیید ولی در گروههای گواه تغییری به وجود نیامد.
– فردوسی(1380)در پژوهشی به مقایسه پیشرفت تحصیلی دو گروه دانش آموزان موسیقی آموخته و نیاموخته پایه پنجم ابتدایی پرداخته است. این پژوهش از نوع علی و مقایسه ای بوده است. نمونه ای 60 نفری از دختران و پسران پایه پنجم ابتدایی در دو گروه 30 نفری موسیقی آموخته و نیاموخته از 4 دبستان منطقه 2 شهر تهران انتخاب شد ند. نمره افراد در 3 آزمون ریاضی،خواندن و استدلال فضایی بیان کننده نمره پیشرفت تحصیلی آنها بوده است.

دارد،یعنی محرک های دورتر را نیز می تواند دریافت کند،به علاوه شنوایی با گویایی و تکلم ارتباط مستقیم دارد کودکی که نمی شنود،نمی تواند سخن بگوید. از طرفی نقش زبان در تفکر کودک بر کسی پوشیده نیست از طرف دیگر در فرایند یادگیری که انگیزه نقش بسیار مهمی در آن دارد موسیقی به علت بار عاطفی مثبت برای کودک خود انگیزه مناسبی به شمار می آید(قاسم زاده،1378).
نقش آموزش موسیقی را در فعالیت های مختلف کودکان به ویژه در مهدکودک ها به تجربه می توان دریافت و بیشتر مربیان با این تجربه ها آشنایی دارند. آموزش مفاهیم،واحدهای کار،اعداد،رنگ ها،شناخت محیط طبیعی و اجتماعی اگر با شعر و موسیقی همراه باشد،یادگیری کودک سریعتر،عمیق تر و پایدارتر خواهد بود. در مورد کودکان دبستانی به ویژه در سالهای آغازین دبستان،همراه کردن آموزش ها با شعر و موسیقی در یادگیری بهتر آن ها بسیار موثر است،تجربه نشان داده است که در سال اول دبستان برای آموزش خواندن به کودکان که فعالیتی بسیار اساسی است اگر از موسیقی استفاده شود تأثیر بسیاری بر جای خواهد گذاشت. بخش کردن کلمات،صداکشی و تشخیص صداها اگر با ریتم همراه باشد،هم انگیزه مناسبی برای یادگیری ایجاد می شود و هم اینکه کودکان بهتر یاد می گیرند. نقش آموزشی موسیقی علاوه بر اینکه نوعی انگیزه است،به عنوان نوعی سیستم نشانه ای نیز عمل می کند وجود این سیستم در یادگیری تأثیر فراوان دارد. موسیقی در آموزش های مختلف به کودک کمک می کند تا در یادگیری به یاد سپردن و به خاطر آوردن مطالب از آن به عنوان نشانه و جایگزین استفاده کند. از سوی دیگر موسیقی کودکان به علت همراهی اش با شعر و ترانه در رشد کلامی آنها و به علت حرکت درونی اش،در رشد جسمی و هماهنگی حرکات جایگاهی ویژه دارد(قاسم زاده،1378).
گوش دادن به موسیقی بدون تردید بایستی از برنامه های ضروری آموزشی قرار گیرد چون باعث می شود که همبستگی اصوات در کودکان افزایش یافته و هم تمرکز و دقت شنوایی آنها بالا
می رود و اگر گوش دادن به موسیقی همراه با نقاشی باشد باعث رشد و تقویت و تحریک قوه تخیل آنها خواهد شد(عشایری،1373).
2-23-10. اثر آموزش موسیقی بر رشد شناختی
یافته ها بیانگر آن هستند که آموزش موسیقی و به طور کلی یادگیری نواختن یک ساز فواید زیادی بر روی رشد شناختی دارد و باعث تسهیل وضعیت یادگیری برای آموزش های بعدی خواهد شد.
الف: یادگیری مهارت خواندن به وسیله آموزشهای دروس موسیقی که در قبل اتفاق افتاده تسهیل خواهد شد. برای فهم آنکه چطور آموزش موسیقی می تواند برای آموزش خواندن مفید واقع شود. احتیاج است که مروری بر مراحل یادگیری خواندن که معمولاً در کودکان اتفاق می افتد داشته باشیم:
1- بازشناسی دیداری حروف. 2- آموزش مطابقت بین “نماد دیداری حروف” 107و “صدای لفظی”108 آنها 3- نائل شدن به مهارت بازشناسی دیداری حروف بدون استفاده از مراحل ابتدایی. آنچه که اینجا مورد نظر است مرحله دوم است زیرا کسی که آموزش موسیقی می بیند با گوش کردن به تغییرات بین دانگها109 به مهارتی دست می یابد که یادگیری مرحله دوم را تسهیل می کند(واینبرگر،1999).
ب- خلاقیت نیز مهارت دیگری در کودکان است که به وسیله آموزش موسیقی تسهیل
می شود وقتی کودک از واحدهای ساختاری مبانی موسیقی آگاهی داشته باشد تشویق می گردد که با تمرین هایی آنها را به نوعی در کنار هم ترکیب کرده و قطعاتی را بسازد(عشایری،1373).
ج- اثر مثبت دیگر موسیقی بر روی ریاضی و درک فضایی است چرا که ساختار موسیقی یک ساختار ریاضی است و این باعث تسهیل یادگیری ریاضی می شود،مثلاً در ریتم و ضرب که حاوی نسبت های یا سه ضربی و هارمونی(وقفه های خاص بین نت های هم آهنگ است) (عشایری،1373).
د- اثر تسهیل کننده دیگر موسیقی بر روی علوم است که شامل نقش های ساختاری و سازمان یافته موسیقی و علوم است.
ﻫ- آموزش موسیقی سبب افزایش هوش می گردد. به وسیله پازلهایی که به کودکان 4-3 ساله داده شد تا توانایی استدلال فضایی آنها اندازه گیری شود مشخص شد که درک فضائی ایشان در دوره ای که آموزش موسیقی می دیدند افزایش یافته و می توان از این موضوع به عنوان نشانه ای برای اثر آموزش موسیقی بر روی رشد هوشی یاد کرد(رگیز،2000).
2-23-11 .موسیقی و مغز انسان
موسیقی دارای واحدهای ساختاری چون،ریتم،ملودی،هارمونی و طنین است که به وسیله قسمت های مخصوص و مختلف مغز پردازش می شوند. قبلاً تصور می شد که زبان فقط از چنین خواصی برخوردار است اما برخلاف زبان که اساسا به وسیله یک قسمت مغز پردازش می شود موسیقی هر دو طرف مغز را درگیر کرده و مغز بشر نشان داده است که قسمت های خاص و وسیعی درگیر کار موسیقی هستند.
مطالعات نشان می دهد که تجربه،کارکردهای مغز را چه در کودک،نوجوان و بزرگسال تغییر می دهد و بیشتر از آن ارتباطات بین سلولی در مغز و عملکردهای آن سلولها به وسیله آنچه که ما حس کنیم،تفکر کنیم و یا انجام دهیم تغییر می کند و تجربیات عملی،کارکرد مغز را تغییر می دهد،همچنین قوت ارتباط بین سلولی در مغز نیز قابل تغییر یافتن است و فعالیت در سیناپس ها می تواند آنها را تقویت کرده و عدم فعالیت به ضعف آنها بیانجامد و هر چه این ارتباطات قوی تر باشند فعالیت های شناختی و عملکردی های حرکتی بهتر صورت می گیرند. پس فعالیت مغزی عملاً می تواند سیناپس های جدیدی تولید کند. حال اگر این سوال پیش آید که آموزش موسیقی به کودک چگونه می تواند بر روی سیناپس ها تأثیر بگذارد باید ابتدا اج
زاء ترکیبی ذهن انسان را در نظر بگیریم:
1- احساس و ادراک(شنوایی،دیداری،لمسی،حرکتی)2- شناخت(سمبلها،زبان،خواندن)3- طراحی حرکات(سازماندهی فعالیت های متوالی یک ماهیچه)4- حرکت(هماهنگی بین ماهیچه های بزرگ و کوچک) 5- بازخورد و ارزشیابی(شنیدن نتی که به طرز صحیح نواخته می شود).
6- انگیزشی(تصمیم گیری برای مطالعه سخت)7- یادگیری(کسب آگاهی جدیدی یا مهارت حرکتی جدید). 8- حافظه(حافظه دراز مدت اطلاعات یا مهارتهای جدید را در خود ذخیره می کند)(میر بها،1382؛ نقل از راشر110 و زوپان111،2000).
حال در جواب به این سوال که کدامیک از اجزاء بالا در آموزش موسیقی مورد استفاده قرار می گیرد بایستی اظهار کرد که همه اجزاء بالا. از خواندن یک قطعه موسیقی و نواختن نت های آن و اجرای آن و گرفتن پسخوراند موسیقی همه اجزاء بالا را به طور مستمری درگیر می کند. زمانیکه فرد موسیقی را اجرا می کند ذهن او استفاده بیشتری می برد چون ارتباطات بین سلولی قویتری را تسهیل می کند و کارکرد مغز را رشد می دهد و به طور کلی همین سبب افزایش خلاقیت شده و این اثر را به موقعیت های غیر موسیقیایی نیز انتقال می دهد.
بعضی از پژوهشها بیانگر آن هستند که موسیقی به وسیله سمت راست نیمکره مغز پردازش می شود و بعضی از پژوهش های دیگر نشانگر آنند که سمت چپ نیز در این امر دخیل و مهم می باشد. گوش کردن به موسیقی و ارزیابی آن فرایند کاملی است که احساس،یادگیری و حافظه را درگیر می کند و این گویای آن است که چندین منطقه از مغز در تجربیات موسیقیایی مهم هستند(میربها،1382؛ نقل از بیلهارتز112و همکاران،2000).
گوش امواج صوتی را به وسیله لرزش قسمت های خاص در گوش داخلی و میانی به حرکت تبدیل می کند این حرکت به تحریکات الکتریکی تبدیل شده و به هشتمین عصب جمجمه ای در مغز می رود. اطلاعات شنیداری از گوش ابتدا به ساقه مغز و از آنجا که به تالاموس و سپس به کرتکس شنوایی در دو طرف مغز(لب گیجگاهی)می رود و دستگاههای ثبت امواج مغزی113 نشان می دهند که هر دو نیمکره چپ و راست مغز نسبت به موسیقی حساس و تأثیر پذیر هستند(میربها،1382؛ نقل از بیلهارتز همکاران،2000).
سمت چپ مغز سمت استدلال است آن قسمت از مغز است که ما را قادر به راه رفتن و تکلم می کند. سمت چپ نیمکره مغز،سمت خلاقیت است،مطالعات در این زمینه نشان می دهند که زمانیکه فرد آواز می خواند با یک وسیله موسیقی را می نوازند هر دو طرف مغز با هم کار می کنند و ما این نتیجه را با فعالیت های دیگر نمی توانیم به دست آوریم(ریگز،1999).
آلبرت انیشتین در کلاس پنجم به علت رد شدن از انتخابات توسط معلم،کودن و خرفت به والدینشان معرفی شد و به ایشان پیشنهاد شد که وی را برای کار،به کارخانه بفرستند،اما امروزه ما می دانیم که انیشتین به علت آنکه بیشتر از نیمکره راست مغز خود استفاده می برد یک کودک غیرعادی و متفاوت از بقیه تشخیص داده شد و زمانی که موسیقی(ویلون)به زندگی وی راه پیدا کرد،دو طرف مغز او به جریان افتاد و نبوغ مسدود شده در پشت نیمکره راست مغز او توانست به سمت چپ نیمکره مغزش راه پیدا کند و او توانایی عملکردی مانند بیشتر مردان با استعداد سرزمین ما را پیدا کرد(ریگز114،2000).
گروهی در آلمان به وسیله کریستو پانتو از دانشگاه مونتسر تشکیل شده و نشان دادند که تمرین فشرده با یک وسیله منجر به بزرگ شدن قسمت هایی از کرتکس مغز می شود این کرتکس مغز همان لایه خاکستری است که به صورت نزدیکی در ارتباط با عملکردهای عالی مغز است،همچنین دلایلی است که موسیقی می تواند سطوح هورمونی مانند کورتیزول که درگیر استرس و هیجان است را متاثر سازد و پر اکسی توسین نیز اثر می کند و باعث آزاد شدن افیون های طبیعی تحت عنوان آندروفین می شود(کیهانی،1386).
بر طبق چندین پژوهش و مطالعه کشف شده است که آموزش زود هنگام موسیقی(قبل از هفت سالگی)باعث رشد بزرگ مناطق خاصی از مغز می شود که مسئول «زیر و بمی مطلق»115 می باشند،همچنین تعدادی از پژوهشگران در دانشکده پزشکی هاروارد متوجه شدند که موسیقی دان هایی که یادگیری موسیقی را قبل از 7 سالگی شروع کردند این ناحیه از مغزشان بزرگتر از موسیقی دان هایی است که یادگیری موسیقی را از 7 سالگی شروع کردند(چی پونگیان،2002).
یک مطالعه این مساله را دریافت که احتمالاً بخشی از کرتکس مغز116 در پردازش زبان و طبقه بندی صدا استفاده می گردد و نیمکره چپ موسیقی دانان بزرگتر از نیمکره راست است و این امر برخلاف مغز غیرموسیقی دانان است . بررسی های بعدی دریافت که این امر مربوط به موسیقی دانانی است که کارآموزی خود را قبل از سن 7 سالگی شروع کردند(پلاتل117 و همکاران،1997؛ نقل ازمیربها،1382).
2-24 .حس آمیزی118
انسان توسط حواس پنج گانه به واقعیت معینی ذهنیت می بخشد مهمترین حواس،حس بینایی و شنوایی است زیرا می تواند محرک ها را در مسافت دورتر و با ابعاد گسترده تری تحت پوشش قرار دهند. در سیستم اعصاب مرکزی(مغز)ارتباطات بین سلولی مراکز مختلف حواس را به هم مربوط می سازد لذا با تحریک یک حس،حواس دیگر نیز کم و بیش در کارکرد خود تغییر پیدا می کند،تأثیر متقابل حواس در پدیده ادراک،شناخت و نهایتاً سازماندهی رفتار ارادی و غیرارادی تجلی پیدا می کند و با تحریک یک حس امکان فعالیت حس دیگر وجود دارد . این پدیده را حس آمیزی نام نهاده اند. حس آمیزی پدیده ای است جالب که از اهمیت خاصی در مورد افراد خلاق،کودکان و هنرمندان و به طور کلی موسیقی دان ها برخوردار است و بر فعالیت های عالی ذهن تأثیر گذار است. در روانشناسی خ
لاقیت از دیدگاه نورو پیسکولوژی پدیده حس آمیزی امروز مطرح می باشد بدین معنی که تحریکات حسی که واقعیت عینی دنیای خارج را از مغز منعکس کرده و با حواس مشترک ادغام و یک پارچه در جهت تغییر و درک شناخت حرکت می کند،مسلماً خصوصیات پدیده ها در سایه حس آمیزی،بعد هنری پیدا کرده در خلاقیت شعر و موسیقی و نقاشی منعکس می شود(شریعت زاده جنیدی،1376).
زیر بنای نورو فیزیولوژی حس آمیزی ارتباطات تداعی گر،بین مناطق مختلف سازمان بندی کارکردی مغز و اعصاب مرکزی می باشد،ارتباطات سیناپسی زیر ساختار را تشکیل می دهند(شریعت زاده جنیدی،1376).
طبق پژوهش بیشترین فراوانی برای بروز پدیده حس آمیزی در موسیقی دانان مورد شنیداری می باشد و بروز این پدیده در نوازندگان سازهای زهی 49 درصد و از همه بیشتر است(نسبت به سازهای بادی که 45/27% و مضرابی که 72/13% و پیانو که 84/7% می باشد)(شریعت زاده

….)ضرب سومین عنصر اساسی است و احتمالاً به وسیله انسان ها اولیه جهت استنباط اهمیت اصوات مورد استفاده قرار گرفته است. هارمونی عبارت از ترکیب هنرمندانه نت های موسیقی است و عنصری است که بعدها پیدا شده است و جنبه کلامی دارد انسان هوشمندانه طوری،ریتم،ضرب و هارمونی را با یکدیگر ترکیب کرده و به اشکال متنوع و پیچیده ای از شکل هنری که به موسیقی معروف است دست یافت(کاس103،1976 ؛ نقل ازانصاری مقدم،1372).
هگل موسیقی را حد اعلای هنر و احساس می داند،قدما موسیقی را متکی بر ریاضیات و قسمتی از فلسفه به شمار آورده اند. ابو علی سینا موسیقی را جزء چهارم حکمت ریاضی و در ردیف حساب و هندسه و هیئت قرار داده است. موسیقی نماینده ذوق و ترجمان تجلیات است. افلاطون علم الحان را مبدا کلیه علوم می انگارد. مونتسکیو معتقد است که یونانی ها از کلمه موزیک کلیه صنایع ظریفه را اداره می کنند. عدم انس و آشنایی با موسیقی نقص تربیتی به شمار می رود(رازانی،1342).
2-23-2 .تاریخ موسیقی در ایران
فرهنگ ایران نیز به قدمت نژاد هنرمند آریایی و به موجب آثار جاودانی که بر دل سنگ نقش بسته قریب سی قرن از زندگانی افتخارآمیز و پر نشیب و فراز آن می گذرد. هخامنشیان خاصه ساسانیان به هنر و موسیقی و صنایع ظریفه دلبستگی داشتند و بر اثر تشویق آنان آهنگ سازانی بزرگ و طریقه خاصی در موسیقی به وجود آمد. از هنرمندان به نام آن دوره می توان از افرادی چون: بامشاد،رامتین،نکیسا،سرکش و سرمک،آزاد دارچنگی،کوسان و نواگر یاد کرد. اما در دوره سلسله صفویه مصادف با قرن دهم هجری موسیقی مانند سایر رشته های هنری و ادبی غیر مذهبی در پرده نیسان محو شد.
جنگ و جدال های داخلی و خارجی و توجه شدید و متعصبانه به خاندان صفوی به عالم دین و مبارزات طولانی ایرانیان و دولت همسایه عثمانی برسر تشیع و تسنن و رواج این فکر نادرست و شتابزده و بی مطالعه که موسیقی در دین اسلام حرام شده است،خود قسمتی از علل و موجبات رکود و سکوت هنر موسیقی است،موسیقی به طور پنهانی و نادر و جسته گریخته در چهاردیواری منازل برخی از بزرگان و اعیان و بزرگ زادگان اشراف روشنفکر باقی ماند. در ایران همیشه رسم بر آن بود که خانواده های متمکن جزو معلمین و اساتیدی که برای افراد خانواده و فرزندان خود استخدام می کردند موسیقی دانانی هم در استخدام داشتند که فنون موسیقی را به فرزندان و سایر افراد علاقمند وابسته به آنها می آموخت و این آموخته ها سینه به سینه به نسل های بعدی سپرده می شد(رازانی،1342).
پس از ظهور اسلام و گرویدن مردم ایران به دین مقدس،بسیاری از فرهنگ عرب نظیر فن سپاهی گری،کشورداری،مستوفی گری،ساختمان و معماری،شعر و شاعری،نقاشی و طراحی،موسیقی و غیره … شدیداً تحت تأثیر فرهنگ ایران قرار گرفت و از جمله موسیقی بود،. که از این زمان به بعد موسیقی عرب از موسیقی ایران نشات گرفت و ابتدا از سراسر عربستان گذشت،پس به شمال آفریقا و اروپا هم راه یافت و به همین منظور موسیقی اسپانیا در اروپا به موسیقی ما از جهات بسیاری شبیه است و از طرف دیگر در حال حاضر می بینیم که موسیقی عرب دارای الحان و نعماتی است که نام های ایرانی دارند مانند: شور،نوا،ماهور،اصفهان و ….(نصیری فر،1372).
در زمان حکومت مادها در ایران موسیقی با ستاره شناسی همراه بود و در زمان هخامنشیان سه نوع موسیقی در ایران معمول بوده که عبارت بودند از موسیقی: مذهبی،رمزی،بزمی. یکی از دستگاههای نشاط انگیز و پر بار موسیقی ایرانی که از عهد باستان به یادگار مانده دستگاه ماهور و خسروانی که روشنگر قدرت و عظمت این هنر ارزنده و سوق انگیز نیاکان ما می باشد. جای بسی تعجب است که پس از آن همه تاخت و تاز و ویرانگری های ملل بیگانه و وحشی و به یغما رفتن گنجینه های ادبی این مرز و بوم هنوز آثاری چنین پربها و چشمگیر برای ملت ما بر جای مانده است و بر ما است که همچنان در حفظ و حراست آن کوشا باشیم و ثابت نماییم که تنها نسلی از اقوام روی زمین هستیم که دارای تاریخ و فرهنگ و هنر مدونی می باشیم. در قرون وسطی حتی قرن 13 مسیحی که اصول و قواعد موسیقی حتی با ترجمه کتاب های فارابی در اروپا انتشار یافت،اروپائیان که هنوز پایبند موسیقی یونانیان بودند تنها موفقیتی که به دست آوردند موفق شدند پنج خط حاصل را که هنوز هم متداول است ابداع نمایند ولی باید گفت هنوز از عهد ثبت و تدوین موسیقی های متنوع مشرق زمین به خصوص دستگاههای وسیع و گوناگون موسیقی ایرانی بر نیامده اند به همین دلیل است که دانشگاههای جهان طالب شناخت هنر و به خصوص موسیقی سنتی ایرانی برآمده اند.(نصیری فر،1372).
2-23-3. متقدمان موسیقی در ایران
ابونصر محمدبن طرخان بن اوزلغ فارابی در سال 260 هجری در «وسیج» واقع در یکی از نواحی ایران که «فاراب» نام داشت زاده شد. ظاهراً همانجا بود که تعلیم آغاز کرد،هوش بسیار و استعداد شگرف او در کار موجب شد که خیلی زود سر برکشد و بعدها به دنبال ارسطو که «معلم اول» بود «معلم ثانی» لقب گیرد. وی مانند کندی آثار بی شماری تالیف کرده است و این فیلسوف نمایشگر شاخه شرقی مکتب اسکولاستیک اسلامی هستند. بعدها ابن رشد و ابن باجه نمایندگان بخش غربی این مکتب گردیدند. بعد از کندی،فارابی نخستین فیلسوف مسلمانی است که درباره تئوری موسیقی دست به تالیف زده است. او می گوید که آثار تئوری دانان یونانی را مطالعه کرده است اما چون منابع و مآخذش ناقص بوده اند،ناچار شده خود تئوری موسیقی را از نو تدوین کند(آذرنوش،1375).
صفی امو
ین عبدالمومن بن یوسف ابن فا خراموی(613-693 هجری)از دانشمندان بزرگ موسیقی ایرانی و از علمای برجسته قرن هفتم این کشور است. او از کودکی برای کسب دانش به مدرسه متنصریه بغداد رفت و در حسن خط و نواختن بربط از مشاهیر زمان خود گردید. از شاگردان وی می توان از شمس الدین نهرودی،علی ستائی،حسن فراس و حسام الدین قتاح را نام برد و از آثار مهم وی رساله شرفیه یا رساله الشرفیه فی الغنا می باشد که به نام خواجه هارون صاحب دیوان نگاشته شده است و نسخه خطی نفیسی از آن که تاریخ 674 بر آن مندرج است در کتابخانه برلن موجود می باشد و کتاب«الادوار فی الموسیقی» که به امر خواجه نصیرالدین طوسی و در 15 فصل نگاشته شده است(آذرنوش،1375).
محمدبن محمود آملی متوفی در 716 هجری صاحب کتاب نفیس نفائس الافنون و عرایس العیون که از هشتاد و پنج علم در اثر گرانبهای خود به فارسی در باب موسیقی نگاشته است از نظر او موسیقی به دو قسم عملی و نظری تقسیم می شود(آذرنوش،1375).
علامه قطب الدین محمود بن ضیاء الدین مسعود شیرازی 710 هجری که از دانشمندان مشهور ایران است در کتاب خود که در علم ریاضی است شرحی مبسوط درباره موسیقی نگاشته است،مبحث موسیقی این کتاب بیشتر مستند بر اقوال ابونصر و صفی الدین است،او راجع به صوت و لوا حق آن و نسبت های ابعاد موسیقی و رابطه اصوات از نظر ریاضی و آوازها و برده شناسی آلات موسیقی و اوزان شعر و موسیقی مطالبی بیان کرده است(آذرنوش،1375).
شادروان مهدیقلی هدایت حاج مخبر السلطنه از موسیقی شناسان قرن اخیر بوده و دارای کتاب مبسوط بنام مجمع الادوار که نیز خلاصه ای از نوشته های فارابی و صفی الدین و ابن غیبی و سایر مصنفان بزرگ موسیقی ایران است،مرحوم هدایت رساله ابجدی را به اتکاء اقوال و نوشته ها و طرز عمل قدما به انضمام ابداعات خود نگاشته و به مدرسه عالی موسیقی تهران اهداء کرده است که با آنکه در برابر نت یا خط موسیقی بین المللی امروز دشوار است ولی مظهری از کوشش و فکر هنری او و گذشتگان کشور می باشد(آذرنوش،1375).
از موسیقی دانان و موسیقی شناسان دوران ما که هر یک منشا خدمات ارزنده ای برای این هنر عالیقدر ملی بوده و هنوز از کوشش گرانبهای شبانه روزی خود در راه اعتلاء و معرفی موسیقی ایرانی آنی فروگذار نمی نمایند می توان از آقایان علی نقی وزیری،روح ا… خالقی،دکتر مهدی فروغ،دکتر مهدی برکشلی،حسین باشیان و مرحوم ابوالحسن صبا به عظمت و نیکی یاد کرد(گل صباحی،1380).
2-23-4 .وضعیت کنونی آموزش موسیقی در مدرسه های ایران
هنرها به عنوان یکی از پنج دستاور دانشی انسان در کنار ریاضیات و علوم،ادبیات و زبان،جامعه شناسی و مطالعات مربوط به آن و حرفه ها قرار می گیرد. امروزه کاربرد هنر به نوعی فراگیر مهم تلقی شده است که در علوم و حرف ردپا و نقش مهم آن را می توان نظاره کرد. ریاضیات،فیزیک و روانشناسی علومی هستند که به نوعی به موسیقی مرتبط هستند. امروزه موسیقی از حد یک سرگرمی یا هیجان فرا رفته به طوری که تأثیرات شناختی آن در افزایش توان ذهنی،تمرکز،مهارت حرکتی و هماهنگی حواس از فعالیت های دیگر هنرها بارزتر است(گل صباحی،1385).
آموزش موسیقی ملی و اروپایی نخستین رشته آموزشی هنری بود که در ایران به آن پرداخته شده پس از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی افراد و مراجع مختلف درباره موسیقی موضع گیری های مختلف اعمال شد اما در شرایط کنونی،بیش از گذشته به موسیقی توجه می شود و زمینه برای فعالیت موسیقی دانان کما بیش مهیا شده است. تا کنون در مدارس ایران،آموزش موسیقی به شیوه ای طبقه بندی شده و مشخص در برنامه آموزش هنر مدارس وجود نداشته است و اگر هم در برخی مدارس به این مهم پرداخته شود جزو دروس فوق برنامه محسوب می شود. متاسفانه در مدارس کشورمان چندان توجهی به وضعیت آموزش دروس هنری نمی شود و با وجود علاقه دانش آموزان به این دروس زنگ و ساعات دروس هنر چندان جدی تلقی نمی گردد،بیشتر مدارس امکاناتی برای آموزش و حتی شناخت موسیقی ندارند و در کل بر طبق دستور العمل آموزش و پرورش هیچ برنامه ای برای آموزش موسیقی و کلاس در نظر گرفته نشده است به طور مثال در راهنمای هنر سال پنجم دبستان 1353 یادآوری شده که وظیفه اصلی مربی تنها به هنر نقاشی و تمرین در جهت چند مبحث زیر بنایی مانند خط،نقطه و سطح محدود شود و هدف و برنامه ای برای آموزش و سرود و موسیقی به چشم نمی خورد. در کتاب راهنمای تدریس هنر کلاس های چهارم و پنجم 1364 فهرست موضوعی کتاب به شرح زیر است: بخش نقاشی،بخش خوشنویسی،بخش کاردستی،بخش سرود،بخش نمایشنامه و بخش داستان. همچنین آورده شده است که برای اجرای یک سرود همه دانش آموزان ناچارند از ریتم خاص آن سرود پیروی کنند،پیروی از ریتم باعث ایجاد هماهنگی در کارها و تقویت روحیه همکاری میان دانش آموزان می گردد. در طی سالهایی که کتاب مذکور مورد استفاده بوده اند اندک اندک به حذف بخش هایی از جمله بخش سرود دست زده شد،که به این ترتیب در سال 1373 کتاب آموزش هنر پایه پنجم دبستان و اول و دوم راهنمایی 1375 دیگر اثری از این بخش به چشم نمی خورد(رضایی،1388).
در مدارس کشورمان در حاضر،مربی پرورشی به عنوان سامان دهنده ی فعالیت های فوق برنامه معرفی می شود این مربیان معمولاً متخصص نیستند و دست اندرکاران مجموعه آموزش و پرورش معتقدند که یکی از دلایل عمده ی فقر آموزش موسیقی فقر نیروی متخصص است. در واقع تنها قدمی که فعلاً آموزش و پرورش در این زمینه برداشته است تهیه نوارهای سرود و قرار دادن آن در اختیار مدارس است که
بسیار مورد استقبال قرار گرفته است(گل صباحی،1385).
2-23-5 .آموزش موسیقی در دانمارک
آموزش موسیقی برای بچه های پیش دبستانی یک بحث عمده در دانمارک است و موضوعی است که در میان معلمان و سیاستمداران در مورد روش شناسی و برنامه تحصیلی مربوط به آن بحث اتفاق می افتد. بیش از 50 درصد از کودکان پیش دبستانی دانمارک،بین 1 تا 5 سال به مرکز مراقبت روزانه می آیند و دانمارک رکود جهانی برای این مقدار زمان را دارد. بیشتر این بچه ها آموزش موسیقی را از معلمان کارآزموده موسیقی دریافت می کنند و بعد از ورود به مدرسه ابتدایی نیز از ادامه آموزش های موسیقی برخوردار می شوند. فرد پیشگامی بنام گزل(1975-1891)آموزش موسیقی به کودکان پیش دبستانی را مطرح کرد و از سال 1976 عملکرد موسیقی برای کودکان و بزرگسالان در دانمارک تصویب شد و به عنوان نخستین کشور در جهان دارای چنین عملکردی شد. اولین هدف آنان ایجاد رفاه و زمینه سازی

گیرند. (همان ،صص116- 117).
2-5-12-3- ریز سیستم خدمات کمکی
عملیات ها را به فعالیت هایی توصیف کردیم که در کمک مستقیم به مردم انجام می شوند ومدیریت را فعالیت هایی شرح دادیم که در دراز مدت به سود تمام واحدهای سازمانی کار می کنند. باقی فعالیت ها در حیطه زیر سیستم خدمات کمکی به اجراء در می آیند. لازم است که این فعالیت ها نیز به نفع واحدهای اداری پلیس هستند، اما نسبت به فعالیت های مدیریتی منظم تر و مستمر تر هستند. خدمات کمکی معمولاً به صورت 24 ساعته در روز و 365 روز در سال به مأموران عملیاتی پلیس خدمات ارائه می کنند؛در حال که فعالیت های مدیریتی معمولاً به صورت هشت ساعت در روز وپنج روز درهفته در خدمت مأموران پلیس هستند. اگرچه گاهی تشخیص این دو نوع فعالیت از یکدیگر دشوار است، اما برای تشخیص راحت تر می توان خدمات مدیریتی را خدماتی بلند مدت و دارای محدویت زمانی دانست در حالی که خدمات کمکی ،خدماتی مستقیم هستند که دایم در دسترسی قرار دارند. وظابف مشمول در زیر سیستم خدمات کمکی عبارت است از: گزارش ها، ارتباطات دور، اموال و مدارک، آزمایشگاه، توقیف، شناسایی، تست الکل، امکانات، تجهیزات وتدارکات، تعمیر ونگهداری. (همان ، ص132)
2-5-13) ماموریتهای پلیس مبارزه با قاچاق کالا وارز ناجا
هم اکنون اهم ماموریتهای پلیس مبارزه با قاچاق کالا وارز ناجا به شرح ذیل است:
1. تهیه و تنظیم سیاست ها و خط مشی های مربوط به امور کشف و مبارزه با قاچاق کالا و ارز و پیشنهاد به مبادی ذیربط برای تصویب،
2. تهیه طرح ها و برنامه های لازم در خصوص مبارزه با قاچاق کالا و ارز و کاهش مهار آن در سطح جامعه و ارایه آنها به مراجع ذیربط جهت تصویب و ابلاغ،
3. تهیه و تنظیم آیین نامه ها و دستورالعمل های تخصصی در خصوص مبارزه با قاچاق کالا و ارز و پیگیری تصویب و ابلاغ آنها،
4. برآورد نیازمندیهای تخصصی واحدهای مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان ها ، تامین و ارایه طرح و توزیع آنها،
5. بررسی قوانین و مقررات موجود در زمینه قاچاق کالا و احصاء مشکلات آنها و پیشنهاد راهکارهای مناسب به منظور وضع قوانین و مقررات متناسب،
6. جمع آوری و تجزیه و تحلیل آمار و اطلاعات مربوط به قاچاق کالا و ارز در سراسر کشور،
7. ارایه نظرات و پیشنهادات تخصصی در زمینه های آموزشی ، تجهیزات و اعتبارات ، سازمان و کمیت و کیفیت نیروی انسانی به مراجع ذیربط،
8. تحقیق و بررسی در خصوص علل و انگیزه های گرایش به قاچاق کالا و ارز و ارایه راهکارهای لازم به منظور کاهش جرایم مذکور در سطح جامعه به مراجع ذیربط،
9. ارزیابی و تجزیه و تحلیل عملکرد واحدهای اجرایی مبارزه با قاچاق کالا و ارز و اقدام در جهت رفع مشکلات و موانع ستادی و اجرایی از مبادی ذی ربط،
10. نظارت بر اجرای طرح ها ، آیین نامه ها و دستورالعمل های تخصصی ابلاغی و هدایت ستادی واحدهای مبارزه با قاچاق کالا و ارز رده های ناجا،
11. شناسایی و جمع آوری آخرین شگردها و روش های مجرمین قاچاق کالا و ارز و ارایه راهنمایی های لازم به واحدهای اجرایی جهت مبارزه مؤثر با آنان،
12. بررسی و پیگیری ستادی در خصوص امور موبوط به حق الکشف مامورین و سهم ناجا از محل جرایم وصولی حاصل از فروش کالای مکشوفه برابر ضوابط و مقررات،
13. بررسی و پیگیری ستادی امور حقوقی گزارشات و پرونده های مهم مکشوفه قاچاق،
14. مشارکت و همکاری در راه اندازی و بهسازی و بهره برداری از بانک اطلاعات متمرکز مجرمین،
15. تهیه و تنظیم گزارش از فعالیت ها و عملکرد واحدهای مبارزه با قاچاق کالا و ارز رده های ناجا و ارایه به مبادی ذیربط برای بهره برداری،
16.تعامل با سازمان های مرتبط و ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا وارز در جهت مقابله هرچه بهتر با قاچاق کالا در کشور.

2-5-14) ارزش های مهم کار پلیس
نتیجه اینکه؛ کار ومدیریت پلیس باید تحت هدایت اهداف ومقاصد اصلی توصیف شده در بالا باشد. و نیز بیانه ای کلی از رسالت اداره پلیس باشد. فعالیت های مأموران و مدیران پلیس باید مستقیم یا غیر مستقیم در جهت نیل به رسالت، اهداف ومقاصد سازمانی باشد. هرگاه مشخص شود که منابع گسترش یافته یا تلاش های صورت گرفته ارتباطی به رسالت، اهداف ومقاصد اداره پلیس نداشته است، باید به شدت زیر سئوال برده شود، زیرا این منابع و کوشش ها ممکن است کمکی به کارآمدی واقعی سازمان نکرده باشد. (همان، ص77)
با توجه به وظابف سازمانی پلیس که در سه ریزسیستم؛ عملیاتها، مدیریت، و خدمات کمکی بیان گردید و برابر بند 8 ماده 4 قانون (مصوب27تیر ماه 1369( ناجا وظیفه پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالارا برای نیروی انتظامی پیش بینی کرده است. بنابراین اهداف، رسالت و مقاصد نهایی و ماموریتهای پلیس در شناسایی، کشف و مقابله با قاچاق کالا از رسالت های اصلی آن بوده که با مدیریت صحیح بر منابع انسانی، تجهیزات و با استفاده از نقاط قوت قوانین موجود وشناسایی نقاط ضعف قوانین در جهت اصلاح وبازنگری در راه رسیدن به رسالت، اهداف، مقاصد نهایی و راه ها کار ، تدابیر، برنامه ها، وظایف، خط مشی ها، شیوه های کاری در راه رسیدن به رسالت اصلی خود نقش مهم و بسزایی دارد که امروزه ادارات پلیس برای ابلاغ رسالت خود از آن استفاده می کنند. هر مؤسسه پلیس باید با دقت بیانیه رسالت خود را آماده سازد تا نقش منحصر به فردش را به نفع کارکنان پلیس و شهروندان توصیف نماید.
(همان، ص71- ص72).
2-5-15) نوع مدیریت کنونی حاکم بر مدیریت انتظامی مقابله با قاچاق کالا
با توجه به طبقه ب
ندی مدیران به اینکه چه فعالیتی در سازمان انجام می دهند در سه سطح؛ 1- مدیریت عملیاتی(سرپرستی) 2- مدیریت میانی 3- مدیریت عالی در حال حاضر نوع مدیریت انتظامی مقابله با قاچاق کالا در مرکز کشور از نوع مدیریت میانی (مدیران میانی به طور مستقیم به مدیریت رده بالا گزارش می دهند؛ کارشان مدیریت بر سرپرستان است و نقش حلقه ی واسطی را میان مدیریت عالی و مدیریت عملیاتی به عهده دارند. مدیران میانی برنامه ریزی میان مدت می کنند و برای اظهار نظر مدیریت عالی برنامه های جامع تر وبلند مدت آماده می سازند. عملکرد مدیری رده های پایین را تحلیل کرده، توانایی و آمادگی آن را برای ارتقا تعیین می کنند و به مدیران رده پایین در تولید، پرسنل و سایر مسائل، خدمات مشاوره ای عرضه می دارند.) می باشد. در سطح استان ها نیز از نوع مدیریت عملیاتی(دراین سطح مدیران و کارکنانی فعالیت می کنند که مستقیماً با واحد های اجرا و اهداف مؤسسه در ارتباطند. این دسته از مدیران از سطح مدیریت میانی دستور العمل ها را گرفته وبا تنظیم برنامه های عملیاتی کوتاه مدت، سعی می کنند فعالیت های واحد های اجرایی را هدایت و هدف های سازمان را تحقق بخشند) می باشد. (رضائیان،1389، ص29)
2-5-16) دلایل انتخاب شاخص های مدیریت انتظامی دراین تحقیق
نظریه خاصی که دال بر علت انتخاب شاخص های مدیریت انتظامی باشد وجود نداشت. لیکن با توجه به مأموریت ذاتی و اصلی پلیس در جامعه کنونی که در زیر سیستم عملیات پلیسی بدان اشاره گردید از مهم ترین وظایف عملیاتی پلیس، مبارزه با قاچاق کالا بوده و از طرفی درمصاحبه با کارشناسان و مسئولین فعلی و قبلی در حوزه قاچاق کالاو ارز و راهکارهای ارائه شده درکتاب های نگارش شده در بحث قاچاق کالا و تجارب بدست آمده محقق از خدمت چندین ساله در این خصوص بیشترین مواردی که پلیس در امر مقابله با قاچاق در حال حاضر بکار می برد استفاده از منابع انسانی و تجهیزات در حوزه درون سازمانی بوده و شاخصه بعدی پژوهش قوانین مبارزه با قاچاق کالاست. هرچند از منابع برون سازمانی پلیس است لیکن ارتباط مستقیم و تنگاتنگ در رسیدن به اهداف سازمانی و رسالت پلیس در امر مقابله با قاچاق را که همانند بازوان قدرتمند و دیوارهای مستحکم بوده که با اتکاء به آن مامورین می توانند در برابر سودجویان و قاچاقچیان کالا ایستادگی، مقاومت و مبارزه کننده و مجرمان را به سزای عمل خود برسانند و همچنین قدمت تصویب قوانین کنونی که با شرایط و مقتضیات کنونی جرم قاچاق و جرایم علیه مجرمین نیز مطابقت چندانی نداشت لازمه انتخاب آنها را برای محقق فراهم آورد.

2-5-17) نتیجه گیری و ارایه مدل تحقیق
با توجه به موضوع پژوهش، بررسی اثربخشی مدیریت مقابله در مبارزه با قاچاق کالا می باشد با توجه به نظریه های ارائه شده از علل بروز قاچاق کالا بیانگر آن است که اکثر صاحب نظران در بیان علت وقوع جرائم مالی از جمله قاچاق معتقد به عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، قانونی و امنیتی می باشند که شرائط عمومی کشورها و سیاست هائی که در آنها اتخاذ می گردد بیشتر به نظریه های ؛ نظریه حرص وآز- افلاطون (ص31) و نظریه لایمن (ص32) تا حدودی زیادی تأثیر بر قاچاق در ایران داشته و از طرفی با توجه به نظریه های مدیریتی ارائه شده ؛ نظریه های مدیریت نظامگرا و اقتضایی (ص128)که همان نظریه های مدیریت امروزی (ص127) است. در مدیریت پلیس بر امر مبارزه با قاچاق کالا در وضعیت کنونی نیز مطابقت زیادی دارد. و مدیریت به اقتضای و شرایط زمانی و مکانی در جهت رسیدن به اهداف سازمانی با بهره گیری از عوامل محیط داخلی و خارجی به عنوان یک مجموعه متحد که نظام باید در آن فعالیت کند ممکن می سازد.

2-6) الگوی تحلیلی و مفهومی
2-6-1) الگوی تحلیلی
در این پژوهش به بررسی اثر بخشی مدیریت انتظامی در مقابله با قاچاق کالا، مورد مطالعه شهر تهران بین سالهای 1390-1391 انجام شده است. مدیریت انتظامی به عنوان متغیر مستقل، که به سه زیر متغیر قانون، تجهیزات و منابع انسانی می باشند. قاچاق کالا به عنوان متغیر وابسته بدون دستکاری پرداخته می شود. بنابراین در این تحقیق از طریق بررسی اثربخشی مستقیم هر یک از مولفه ها بر مدیریت انتظامی مشخص می شود .

شکل(2-9) مدل مفهومی مدیریت انتظامی مقابله با قاچاق کالا

جدول شماره (2-10) مدل تحلیلی مدیریت انتظامی مقابله با قاچاق کالا
مفاهیم
ابعاد
مؤلفه ها
شاخص ها
منابع پشتیبان کننده
بررسی اثر بخشی مدیریت انتظامی در مقابله با قاچاق کالا
مدیریت انتظامی در مقابله با قاچاق کالا
قانون

1- قوانین و مقررات مبارزه با قاچاق کالا
1-1-برداشت متفاوت از مفهوم قاچاق
1-2- ناهماهنگی ونارسایی قوانین
2- نقایص و ایرادهای قوانین( تفسیرهای متفاوت و متعارض از قوانین)
3-ایجاد شعبات ویژه قضایی جهت رسیدگی
به جرم قاچاق کالا
4-تنوع مراجع قضایی رسیدگی کننده به جرم قاچاق کالا
5- وحدت رویه قضایی
6- تجربه و تخصص قضات دررسیدگی پروندهها
7- ضعف در برخورد قضایی پروندههای قاچاق
(محمودی،1388،ص124-125)
(نور محمدی،1381،ص124-ص126).
(سیف، 1387ص136-137)
(سیف، 1387،ص155-ص156)

(سیف،1387، ص216وص233).

(سیف،1387،ص167-ص172و215 )
(نور محمدی،1381،ص126-ص127)
(وطن پور،1388، ص105-ص106)
(وطن پور،1388،ص 168)
(سیف، 1387، ص 170-ص172)

تجهیزات

1-بانک های اطلاعاتی
2- استفاده از سیستم جی پی اس(G.P.S)
3
– استفاده از دستگاه ایکس ری( X-Rey )
4- استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS )
5- اطلاعات منابع ومخبرین
6- تجهیزات خودرویی
7-ایست وبازرسی ها
7-1- ثابت
7-2- موقت
8- برنامه ریزی
8-1- برنامه ریزی سالیانه
8-2- هدایت ستادی
8-3-تدوین شیوه و شگردهای قاچاقچیان
8-4- دستورالعملها
8-5- طرحهای عملیاتی
9- اتوماسیون اداری
(طالبیان،1392،ص27-ص29)
(حسنی، 1390، ص17-ص31).
(احمدی،1384،ص1)
(مروتی، 1390، ص103)
(طالبیان،1392،ص16).
(شوقی،1391،ص84).
(گل محمدی خامنه،1384،ص48- ص50).
(گل محمدی خامنه،1384،ص50-54).
(استرکی، 1390، ص207- ص208)

(استرکی،1390،ص211-ص212)
(انصاری،2013،سایت مقالات مدیریت).

منابع انسانی

1-آموزش کارکنان
2- سیستم پاداش
3- مدیریت مشارکتی
4- تحصیلات کارکنان
5- خوشنودی شغلی
6- ارتقای شغلی(شایسته سالاری)
7- حق الکشف
7-1- کاشفین (20 %)
7-2-عوامل انتظامی و بازجو(7 %)
7-3- ستادی (3 / سی ام)
(سعادت،1390،ص175).
(سعادت،

کنند.(همان، صص24-28)
2- 5- 5- تأمین مدیریت
مدیریت را باید یک حرفه و شغل بشمار آورد، زیرا با توسعه سازمان های بزرگ دولتی و بازرگانی نیاز به مدیران حرفه ای به خوبی احساس می شود. در عصر ما مسئولیت دنیایی که درآن زندگی می کنیم از بسیاری جهات به عهده مدیران واگذار شده است .بنابراین مدیران باید از قدرت درک سرشاری برخوردار باشند تا بتوانند به نحو صحیح و کارآمدی مدیریت خود را اعمال نمایند واز عهده مسئولیت برآیند. از این رو مدیران حداقل باید مهارتهای زیر را دارا باشند:1) مهارتهای مدیری، 2) اجزای مؤثر در مهارت انسانی
2-5-6- مهارت های مدیری
به طور کلی مدیر باید سه نوع مهارت عمده را دارا باشد:
1- مهارت فنی: توانایی حاصل از تجربیات،آموزش، وکار آموزی لازم برای به کارگیری: دانش، روشها، فنون و تجهیزات لازم برای انجام کارهای خاص.
2- مهارت انسانی: به این معنی که فرد، توانایی کار با دیگران را داشته باشد و بتواند از ایشان در انجام وظایف واگذار شده، بخوبی استفاده کند.
3- مهارت نظری: این مهارت شامل قدرت درک پیچیدگی های تمام سازمان و درک جایگاه عملیات خود فرد در سازمان است. این دانش به فرد اجازه می دهد تا مطابق با اهداف کل سیستم عمل کند.
2-5-6- 1- اجزای مؤثر در مهارت انسانی
مهارت انسانی یکی از مهارت های مهم مدیری است که در سه جزء خلاصه می شود:
1- درک رفتار گذشته .2 – پیش بینی رفتار آینده . 3-هدایت، کنترل و تغییر رفتار آینده.
2-5-6- 2- مدیریت موفق و مؤثر
مدیریت موفق و مؤثر عبارت است از کسب اهداف سازمانی یا چیزی بیش از آن. حال این سؤال برای ما پیش می آید که چگونه می توان مدیری موفق و مؤثر بود؟ برای موفق و مؤثر بودن، توانایی های ذاتی و اکتسابی معینی لازم است. مدیر مؤثر نیاز به تواناییهای فنی، انسانی ادراکی، طراحی و حل مسأله دارد . (همان، ص29)

2-5-7) مدیریت پلیس (مدیریت انتظامی)
مدیریت انتظامی از دو واژه مدیریت و انتظامی تشکیل شده است که با توجه به تعاریف متعدد از مدیریت که همگی به طور مشترک گویای علم و هنر کارکردن با و بوسیله دیگران براساس اصولی همچون برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع وامکانات، هدایت و سرپرستی و کنترل با استفاده از تکنیک های تقسیم کار، سلسله مراتب، نظم، وحدت، سیستمهای پاداش و تنبیه و… بود مشخص و تبیین گردید.در بررسی امور انتظامی در واقع اموری است که برابر قانون به نیروهای انتظامی(پلیس ) محول می گردد تا ضمن مدیریت بر آن امور مانع هر گونه بی نظمی در جامعه و اختلال در امنیت انتظامی جامعه شده و با برخورد مؤثر با عوامل و حرکتهایی که مخل امنیت داخلی کشور هستند امنیت انتظامی را برقرار نمایند.
در واقع مدیریت انتظامی فرآیند بکارگیری مؤثر و کارآمد منابع انسانی و مادی از طریق برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، رهبری و کنترل امور انتظامی برای دستیابی به برقراری نظم وامنیت ،تامین آرامش و آسایش فردی و اجتماعی در جامعه و افزایش بهره وری براساس نظام ارزشی صورت می گیرد.( رفیعی،1380،ص238-240)

2-5-8) مدیریت پلیس جامعه محور
در عصر مدرن، محتمل ترین و مؤثرترین پاسخ به چالش های مختلف در زمینه تأمین امنیت در یک جامعه آزاد، تأمین امنیت در سطح جامعه است. راه کار تأمین امنیت در سطح جامعه که در دهه 1980 گسترش یافت، تأثیر بسیار مهمی بر مدیریت پلیس داشته است. به طور ساده باید عنوان داشت که اگر تأمین امنیت در سطح جامعه راهکار متفاوتی در اجرای تأمین امنیت می باشد، ممکن است به رویکرد های متفاوتی در مدیریت پلیس نیز نیاز باشد رویکردی متفاوت هم در اداره درونی پایگاه های پلیس و هم در نقش بیرونی پلیس در تعامل با جامعه و در رویارویی با مشکلات. شناخت چهار بّعد اصلی تأمین امنیت در جامعه و درنظر گرفتن تأثیر آنها بر مدیریت پلیس می تواند بسیار مفید باشد: 1- بّعد فلسفی؛ 2- بّعد استراتژیک؛ 3- بّعد تاکتیکی؛ 4- بّعد سازمانی. (استرکی،1390، ص28)
2-5-9) اهداف پلیس
همه سازمان ها از جمله ادارات پلیس، ذاتاً برای هدفی به وجود آمده اند. مدارس برای تعلیم وتربیت دانش آموران وبیمارستان ها برای درمان بیماران ومجروحان ایجاد می شوند. هدف از تأسیس یک شرکت خصوصی در سیستم سرمایه داری اقتصاد ما ایجاد ثروت برای پایه گذاران آن است. دریک نظام سوسیالیست، همین شرکت خصوصی شاید با هدف تولید اشتغال یا ارائه برخی کالاها و خدمات ایجاد شده باشد. البته به واقع این طور است که اکثر سازمان ها چند منظوره هستند. کلی ترین بیانیه از اهداف یک سازمان غالباً رسالت نامیده می شود. مقاصد تقریباً خاص تر را در اصطلاح اهداف می نامند؛ و مقاصد دقیق تر نیز مقصود نهایی نام گرفته اند. این اهداف باید باعث هدایت توسعه راه کارها، تدابیر، برنامه ها، وظایف، خط مشی ها، شیوه های کاری، وقوانین شوند، و درعوض همه اینها راهنمایی باشند برای رفتار اعضای سازمان، همان طور که در شکل ریز نشان داده شده است.

شکل(2-7) ارتباط میان رسالت کلی و رفتار خاص سازمانی
اگر از راست به چپ این روند را دنبال کنیم، مدیریت تابع مسیری عاقلانه و پیشتاز است. از سوی دیگر، اگر از چپ به راست آن را دنبال کنیم، مدیریتی با محوریت بحران و واکنش گر خواهیم داشت. برای هر مدیر عاملی بسیار حائز اهمیت است که توجه خود را دایم بر اهداف شرکت و طراحی راه کارها و وظایفی متمرکز سازد که آن اهداف را محقق سازند. با این همه، راه کارها و وظایف اغلب بر اساس شیوه های سنتی انجام نمی شوند، شاید به این دلیل که
حداقل مقاومت را دارند. این یک گرایش متداول است که باید در برابر آن مقاومت شود. (همان،صص69- 70)

2-5-10 ) رسالت پلیس
کلی ترین بیانه از اهداف یک سازمان پلیس معمولاً رسالت این سازمان است. بیانیه رسالت به طور معمول حاوی مهم ترین ارزش هایی است که یک اداره پلیس و فلسفه کلی مؤسسه را هدایت می کند. نقش بیانیه رسالت “تمرکز بر هدف سازمان، جلب توجه به سوی موارد مهم، وتعیین اهداف سازمانی برای تطبیق یافتن تمرینات با ارزش هاست”.
بعضی ادارات پلیس بر بیانیه های بسیار مختصری مانند”خدمت و حفاظت”تکیه دارند، در حالی که برخی دیگر بیانیه های طولانی تر و مفصل تر را ترجیح می دهند. اکثر سازمان ها برای تلاش برحفظ بیانیه های رسالت به طور منطقی آن را مختصر ارائه می کنند تا مأموران بتوانند راحت تر به خاطر سپرده و تحت هدایتش قرار بگیرند. هر مؤسسه پلیس باید با دقت بیانیه رسالت خود را آماده سازد تا نقش منحصر به فردش را به نفع کارکنان پلیس و شهروندان توصیف نماید. (همان،ص71- ص72)

2-5-11) اهداف و مقاصد نهایی پلیس
اهداف و مقاصد نهایی یک سازمان، اگر چه خاص تر هستند، اما باید با رسالت آن سازگار بوده و به تحقق هدف کلی کمک کنند. تعداد وتنوع اهداف و مقاصد نهایی که یک اداره پلیس می تواند برگزیند، تقریباً نامحدودند. برای مثال دفتر پلیس پورتلند در سال 2006، در کنار بیانیه رسالتش، دو هدف اجتماعی و دو هدف سازمانی را نیز ذکر کرده است،که در اینجا تنها می خواهیم سه هدف اصلی و هشت مقصود نهایی را برجسته سازیم که در همه ادارات سراسر دنیا کاربردی هستند.
سه هدف اصلی هر اداره پلیس عبارت است از: 1.حفاظت از جان؛ 2. حفاظت از مال؛ 3. حفظ نظم.
علاوه براین، هر اداره پلیس دارای هشت مقصود نهایی است که فعالیت های پلیس به سوی آن هدایت می شوند تا تعهدات اصلی زیر را به انجام برسانند:
1. پیشگیری و کنترل رفتارهایی که اساساً تهدید کننده جان و مال افراد هستند ؛
2. کمک به افرادی که در معرض خطر صدمه های جسمی هستند ؛
3. عمل به ضمانت های قانون اساسی؛
4. تسهیل تردد مردم و وسایل نقلیه ؛
5. یاری کسانی که نمی توانند از خود مراقبت کنند ؛
6. حل وفصل درگیری ها ؛
7. شناسایی مسائلی که احتمال دارد بغرنج تر شوند ؛
8. ایجاد احساس امنیت در جامعه و حفظ آن.
حفاظت از جان و مال مردم و حفظ نظم اهداف اصلی پلیس هستند. اداره پلیس ایجاد شده است تا به شهروندان ضمانت دهد نظم در جامعه برقرار و جان و مال افراد در سایه قانون حفاظت خواهد شد. شهروندان زمانی که قادرنیستند یا آمادگی ندارند که خود به قانون عمل کنند، مأمور پلیسی را جستجو می کنند تا آنان را در برابر عناصر بی ملاحظه جامعه محافظت کنند،کسانی که آرامش آنان را برهم زده یا آن را مختل می کنند، آزادی شان را نقض می کنند، وجودشان را تهدید می نمایند، واموال آنان را سرقت کرده یا تخریب می کنند، همه شهروندان حق دارند در جامعه ای امن و آرام زندگی کنند. (همان،ص72-ص73)

2-5-12) نقش مدیریت انتظامی درمبارزه با قاچاق کالا(وظایف سازمانی پلیس)
پلیس هرکشور برای نیل به اهداف و رسالت خود وظایف متعدد و متنوعی را برعهده دارد که باید در هرسازمان به مرحله اجراء درآیند. برخی ادارات پلیس آن قدر حجم بالایی دارند که برای عمل به هر وظیفه، واحدهای مجزایی تشکیل داده اند. باقی ادارات پلیس جایی در میانه قرار گرفته اند که چالش اصلی شان توسعه مدیریتی یا به اصطلاح سازماندهی است .
سه ریزسیستم69 سازمان پلیس عبارت است از : 1- عملیات ها؛ 2- مدیریت؛ 3- خدمات کمکی.این سه ریز سیستم، چارچوبی از بحث ما درباره وظایف اصلی پلیس ارائه می کنند. فهرست زیر وظایفی را که در زیر سیستم ها ی سازمان پلیس تعیین شده اند، نشان می دهد. (همان ، ص99).
جدول(2-8) وظایف سازمانی پلیس
عملیات ها
مدیریت
خدمات کمکی
گشت زنی
تردد وسایل نقلیه
تحقیقات جنایی
فساد، مواد مخدر و قاچاق کالا
جرایم سازمان یافته
عملیات های ویژه
پیشگیری از وقوع جرم
خدمات نوجوانان
خدمات جامعه
خدمات مدارس
کارکنان
آموزش
برنامه ریزی وتحلیل
بودجه وامور مالی
مساعدت قانونی
پردازش اطلاعات
اطلاعات مردمی
بازرسی ها
امور داخلی
اطلاعات جاسوسی
گزارش ها
ارتباطات دور
اموال و مدارک
آزمایشگاه
توقیف
شناسایی
تست الکل
امکانات
تجهیزات وتدارکات
تعمیر ونگهداری
2-5-12-1- زیر سیستم عملیات ها
عملیات ها، فعالیت های هستند که مستقیماً به مردم کمک می کنند. زیر سیستم عملیات ها بخشی از کار پلیس است که اکثر مردم با آن آشنا هستند. مأموران پلیس از طریق این زیر سیستم به انجام اقدامات پلیسی ، مبارزه با جرم وارائه خدمات به مردم به خدمت گرفته می شوند. دو زیر سیستم دیگر (مدیریت وخدمات کمکی) برای انجام خدمات روزانه دراز مدت به کارکنانی که در زیر سیستم عملیات ها کارمی کنند، ایجاد می شوند. اهداف زیر سیستم عملیات شبیه به همان اهداف اصولی کل مؤسسه پلیس است: حفظ نظم و محافظت از جان ومال افراد. همه کارهای انجام شده توسط کارکنان این زیر سیستم به سوی نیل به این اهداف سازمانی مهم جهت گیری شده است. وظایف موجود در این ریز سیستم با هدف دستیابی به اهداف و مقاصد تعیین شده انجام می شوند.که وظایف آن عبارتنداز: گشت زنی، تردد وسایل نقلیه، تحقیقات جنایی، فساد، مواد مخدر، قاچاق کالا، جرایم سازمان یافته، عملیات های ویژه، پیشگیری از وقوع جرم، خدمات نوجوانان، خدمات جامعه، خ
دمات مدارس. (همان ،ص100).

2-5-12-2- زیر سیستم مدیریت
وظایف تشکیل دهنده زیر سیستم مدیریت (کارکنان، آموزش، برنامه ریزی وتحلیل، بودجه وامور مالی، مساعدت قانونی، پردازش اطلاعات، اطلاعات مردمی، بازرسی ها، امورداخلی، اطلاعات جاسوسی) نه در کمک مستقیم به مردم بلکه به سود سازمان به عنوان یک کلّیّت، به اجراء در می آیند. به علاوه وظایف این زیر سیستم کاربرد بلند مدت تری نسبت به زیر سیستم خدمات کمکی دارد. یک روش برای تشخیص وظایف مدیریتی از وظایف خدمات کمکی این است که بپرسیم:”آیا لازم است این وظیفه شبانه روزی انجام شود؟” وظایفی همچون برنامه ریزی وآماده سازی بودجه که به طور مستمر اجرا نمی شوند، به طور کلی وظایف مدیریتی در نظر گرفته می شوند و وظایفی مانند؛ ارتباطات و شناسایی که مستمراً اجرا می شوند، معمولاًدرگروه وظایف خدمات کمکی دسته بندی می گردند؛ هردو نوع وظیفه به سود یا در خدمت کل اداره پلیس هستند؛ هردو اصولاً اموری داخلی می باشند. از طرف دیگر وظایف عملیاتی به صورت خارجی و به سود مستقیم مردم انجام می

معمولاً تنها راه عبور از منطقه است و تبهکاران مجبور به عبور از آن هستند و با آمادگی لازم برای درگیری به محل ایست وبازرسی نزدیک می شوند. لذا هوشیاری مأمورین بسیار ضروری است. معمولاً ایست وبازرسی ثابت(درازمدت) در مبادی زیر برقرار می گردد:
1- مبادی ورودی و خروجی شهرها و مناطق استراتژیکی؛
2- مبادی ورودی و خروجی به مرزهای زمینی،دریائی وهوائی؛
3- مبادی ورودی و خروجی به مراکز حیاتی ،حساس ومهم؛
4- مبادی ورودی و خروجی به محل اسکان شخصیتهای درجه یک مملکتی،
5-گلوگاه های ورود قاچاق کالا ومواد مخدر. (گل محمدی خامنه،1384،ص48- ص50).
2-3- 19-8- ایست و بازرسی موقت (کوتاه مدت)
گاهی به لحاظ شرایط حاکم ولزوم انجام اقدامات ضربتی ضروری است گشتی ها در نقاط مختلف محدوده استحفاظی استقرا یافته، ایست وبازرسی انجام دهند، این نوع ایست وبازرسی در مدت زمان کوتاه در محلهای خاص انجام می گیرد. انتخاب مکان مناسب برای این نوع ایست و بازرسی اهمیت دارد و زمان آن نباید طولانی گردد و هدف آنها جلوگیری از سرقت، پیشگیری از جرایم و دستگیری متهمین فراری و مظنونین و برخورد با سارقین مسلح و عبوری کالاقاچاق در مقاطع خاص زمانی است.
مکانهای مناسب برای استقرا گشتی ها در ایست وبازرسی موقت؛
1-زوایای کور منطقه گشتی مانند؛ پیچ خیابانها وجاده ها، پل ها، در خارج از شهرها، تپه ها، صخره هاو کوهها: موقعیت فیزیکی بازرسی موقت باید محلی باشد که از دید خودروهای عبوری مخفی بوده وهنگامی که به تیم ایست وبازرسی می رسند، قدرت هرگونه عملیات و امکان ابتکار عمل از آنها گرفته شده و در حالت انفعالی قرار گیرند و تسلیم گردند.
2- سربالایی ها؛ بعلت کاهش سرعت و تقلیل میدان دید راننگان آخرین نقطه سربالایی ها که منتهی به سراشیبی می گردد،مکان مناسب برای ایست وبازرسی موقت می باشد.
محل و موقعیت ایست و بازرسی
در ایست وبازرسی برای انجام ماموریت باید سرعت وعبور خودرو ونفرات محدود گردد، این عمل را معمولاً با ایجاد موانع عملی می سازند. برای پناه گرفتن و استتار نیز باید سنگر و وسایل تأمینی استفاده نمود.1- ایجاد موانع؛ 2- ایجاد سنگر. (همان،صص50- 54).
2-3- 19-9- برنامه ریزی
برنامه ریزی یک عملکرد مبتنی بر آینده و پیشتازانه است. افراد به منظور آمادگی برای آینده برنامه ریزی می کنند. سازمانها نیز برنامه ریزی می نمایند تا اگر قرار است تصمیمی اتخاذ شود یا اقدامی صورت بگیرد، برای این کار آماده شوند. شاید برنامه ریزی تحلیلی ترین جنبه مدیریت باشد که مستلزم میزان خاصی از آینده نگری و خلاقیت است، وتمایل به اختصاص زمان کافی دارد. متأسفانه فرهنگ پلیس عمل گراست وبه دنبال راه حلی سریع می گردد. در نتیجه مردم وسازمان ها اغلب زمانی در برابر مشکلات قرار می گیرند که دیگر دیر شده است وآن مشکل تبدیل به بحران شده اند.
برنامه ریزی مؤثر اهمیتی خاص برای پلیس دارد. محافظت از جان و مال مردم، حفظ نظم و مبارزه با قاچاق کالا و… در جامعه بستگی به پاسخگویی به موقع پلیس ومبادرت به اقدامات مناسب است. برنامه ریزی اغلب با شناسایی یک مشکل آغاز می شود. این مشکل می تواند توسط مأمور گشتی، رئیس پلیس، کارکنان، شهروندان و یا هرکس درداخل یا خارج از سازمان شناسایی شود. اگر اصل سطح اختیار در یک اداره پلیس رعایت شود، برنامه ریزی به شیوه ای نسبتاً آسان بسیاری از مسائل را حل وفصل کرده و نیاز به توجه ویژه برنامه ریزان و واحد برنامه ریزی نخواهد داشت.
برنامه ریزی بخش مهمی از شغل مدیران و سرپرستان است. تنها مسائلی که در هیچ یک از سطوح کاری اداره پلیس قابل حل نبوده ونیاز به تحقیقات گسترده دارند، باید به واحد برنامه ریزی ارجاع داده شوند. (استرکی، 1390، ص207- ص208)

مراحل برنامه ریزی
صرف نظر از اینکه برنامه ها،توسط یک واحد برنامه ریز مجزا طراحی شده باشند یا توسط یک مدیر پلیس،از پنج مرحله تشکیل یافته است: 1) تحلیل اهداف، 2) پیش بینی، 3) تحلیل ابزار، 4) اجراء، 5) ارزیابی. (استرکی، 1390، صص209-210)
2-3- 19-10- انواع طرح های پلیس
در سازمانهای پلیس طرح های وجود دارند که باید شناسایی شوند چون کار پلیس فوق العاده متفاوت است. چهار نوع اصلی از طرح ها عبارتند از:
1) طرح های انفعالی؛ طرحهای که در واکنش به یک بحران یا تصمیمی بوجود می آیند که از بیرون بر اداره پلیس تحمیل شده باشند.
2) طرح های عملیات احتمالی؛ در وسعت و تمرکز با هم متفاوتند اما در تلاش برای آماده سازی قبلی برای رویدادهای احتمالی مشترکند.
3) طرح های کارایی عملیات؛ این گونه طرح ها به دنبال بهبود بخشیدن به عملیات های روزمره اند. مانند طرح مبارزه با قاچاق کالا طرح های کارآیی عملیات ممکن است در واکنش به درک مسائل سازمان یا صرفاً به عنوان بخشی از یک تلاش در دست اقدام برای بهبود کارآیی و اثر بخشی عملیات ها ایجاد شوند.
4) طرح های استراتژیک.(راهبردی)؛گسترده ترین طرح های پلیسی اند و معمولاً طول مدت بیشتری از سایر طرح ها دارند. این طرح ها با رسالت، اهداف ومقاصد اصولی سازمان ارتباط یافته و برای تحقق این اهداف راه کارهایی کلی معرفی می کنند.(همان ،صص211-212)
2-3- 19-11- اتوماسیون اداری
امروزه ارتباطات ومکاتبات اداری در سازمان ها و موسسات اقتصادی، به دلیل گسترش و توسعه روز افزون تغییرات فناوری در جهان و نیز افزایش سریع تغییرات محیطی و لزوم پاسخگویی سریع و مناسب سازمان به این تحولات کاملاً متحول شده است. بدین منظور استفاده از سیستم اتوماسیون اداری به
عنوان روشی نوین، از سویی به جریان کار سرعت می بخشد و از سویی دیگر، با جمع آوری اطلاعات مجموعه فعالیت های سازمان و طبقه بندی آنها، بستر مناسبی را برای سرعت بخشیدن به امور روزمره فراهم می سازد. مسلماً با تسهیل فرایند انجام کارها، یکی از اهداف هر سازمان که همانا رضایت ارباب رجوع و افزایش بهره وری منابع انسانی است، حاصل می شود. بنابراین تأثیر به کارگیری اتوماسیون اداری بر بهره وری منابع انسانی، 2 شاخص کارایی و اثربخشی را نیز در بر دارد و چون بهره وری تلفیقی از کارایی: درست انجام دادن کارها و یا انجام دادن کارهای درست و اثر بخشی: کارهای درست انجام دادن و یا انجام دادن کارهای درست است ، یعنی هم متضمن کارایی است و هم اثر بخشی (صرافی زاده و علیپور،1388) . بهره وری یعنی استفاده بهینه از منابع گوناگون جهت تولید کالاها و خدماتی که رضایت مصرف کنندگان را جلب کند، رضایت شغلی کارکنان را به حداکثر برساند و مطلوبیت زندگی کارکنان را در همه ابعاد آن، افزایش دهد. به طور کلی بهره وری مفهومی است که برای نشان دادن نسبت درون داد بر برون داد یک فرد ، واحد و سازمان یا یک ملت به کار گرفته می شود. در این صورت اگر میزان تولید و خدمات یک سازمان بیش از مجموعه میزان نیروی کار ،سرمایه، مواد و وسایلی باشد که به کار گرفته است، می گوئیم سازمان مورد نظر، بهره وری دارد. یکی از عواملی که می تواند در افزایش بهره وری نقش مهمی ایفا کند، تکنولوژی اطلاعات است. از عمده دلایل کاربرد تکنولوژی اطلاعاتی در محیط های اداری ، افزایش بهره وری کسانی است که در این ادارات کار می کنند. (انصاری،2013، سایت مقالات علمی مدیریت). درحال حاضراتوماسیون اداری در پلیس آگاهی ناجا- پلیس مبارزه با قاچاق کالا وارز از سال1385 راه اندازی و با رده های تابعه خود درسراسر کشور ارتباطات و مکاتبات اداری ازاین طریق انجام می گیرد.

2-3-20- منابع انسانی(سرمایه انسانی)
نیروی انسانی یا عامل انسانی بی تردید شریف ترین مهم ترین و ارزشمندترین عامل بین عوامل و منابع مختلف تولید است. عامل انسانی درسازمان تمامی افراد وکارکنان شاغل درسازمان اعم از مدیران متخصصین،کارشناسان کارمندان وکارگران را در رده های مختلف شغلی در بر می گیرد. نقش نیروی انسانی در پیشبرد امور جامعه دارای اهمیتی والاست و مؤثرترین رکن تحولات اقتصادی اجتماعی و فرهنگی محسوب می شود. پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی نیز تجهیز نیروی انسانی متعهد متخصص ماهر و افزایش مهارت های مداوم او را اجتناب ناپذیر می کند.
نیروی انسانی متعهد در سازمان با کردار و اعمال خود و اتخاذ تصمیمات صحیح و بموقع می تواند زیان های مادی را بزودی جبران و تامین کند؛ در واقع همواره برای سازمان ارزش افزوده ثروت و فایده ایجاد می کند و بر سرمایه های مادی سازمان می افزاید نیروی انسانی متعهد بیش از هزینه ای که صرف تربیت تجهیز و آموزش او شده است برای سازمان فایده وارزش به وجود می آورد. برعکس نیروی انسانی غیرمتعهد غیرکارآمد و ناآگاه ممکن است با تصمیمات و اعمال غلط خود بر دشواریها و زیان های سازمان بیافزاید. (کشاورز، سایت منابع انسانی).
2-3- 20-1- تعاریف منابع انسانی
تعاریف متعددی از سرمایه انسانی مطرح شده که هر یک خواص و ویژگی‌های متفاوتی را از سرمایه‌ انسانی مورد تاکید قرار می‌دهند. مفهوم سرمایه انسانی ریشه در ادبیات اقتصادی دارد(بکر 1996) در حقیقت ویژگی‌های کیفی افراد سرمایه آنها هستند. سرمایه انسانی نه سرمایه فیزیکی نه سرمایه‌ مالی محسوب می‌شود بلکه سرمایه انسانی به عنوان دانش، مهارت، خلاقیت وسلامت فرد تعریف شده است.(بکر 2002).
– سرمایه انسانی ثروت مولد مجسم در کار، مهارت و دانش است ( سازمان ملل متحد نیویورک1997)
– تعریف جدیدی که از سرمایه انسانی شده است سرمایه انسانی را مجموعه ای از ویژگی‌ها، تجارت زندگی، دانش، خلاقیت ، نوآوری و انرژی معرفی می نماید که افراد آن را جهت سرمایه‌گذاری در کار خود انتخاب می‌کنند ( لسلی وذرلی 2003) به طور کلی می‌توان گفت که سرمایه سازمانی مجموعه‌ای منسجم از ویژگی های کیفی تحصیلی مهارتی و فرهنگی افراد سازمانی است که سبب ایجاد ارزش افزوده برای سازمان گردد.
2-3- 20-2- اهمیت سرمایه انسانی
اهمیت این نکته تا آنجایی است که (( جی واتسون ))از صاحب نظران مدیریت می گوید اگر مشکل سازمانی را عمیقاً کالبد شکافی کنید در نهایت خواهید دید مشکل ریشه در رفتار های منابع انسانی دارد. در جهان امروز نیروی انسانی جایگاه خاص و ویژهای را بخود اختصاص می دهد .آنچه روند توسعه و پیشرفت را تعیین می کند نه سرمایه، منابع مادی و تجهیزات بلکه نیروی انسانی کارآمد و سالم جامعه است. نیروهای انسانی ثروت واقعی یک ملت را تشکیل می دهند. هر تلاشی در راستای توسعه باید به انسان و تربیت وپرورش او بصورت خاص توجه نماید. استراتژی منابع انسانی درکشورهای توسعه یافته همواره بر دیگر استراتژی توسعه مقدم بوده است. مثلاً در ژاپن 81 درصد از منابع ملی را منابع انسانی تشکیل می دهد و درصد باقی مانده شامل منابع طبیعی و فیزیکی می شود و نکته قابل توجه اینکه در منابع مادی و فیزیکی محدودیت وجود دارد ولی منابع انسانی به عنوان مهمترین منبع مدت زیادی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. حکیمی گفته است ” اگر می خواهی سود 6 ماهه ببری گندم بکار، اگر سود10ساله می طلبی درخت بکار و اگر طالب سود بیشتر و بهتر هستی که 100سال سود دهد انسان تربیت کن ” .

2-3-20-3- تعریف مدیریت منابع انسانی مدیریت منابع انسانی عبارت است از؛ مدیریت و اداره استراتژیک (بلند نظرانه) و پایدار با ارزش ترین دارایی شرکت، یعنی کارکنانی که در آن جا کار می کنند و منفرداً در کنار هم به شرکت در وصول به اهدافش کمک می کنند. ( لیلاهاشمی، سایت کسب کار)
2-3-20-4- اهداف مدیریت منابع انسانی
عبارت است از تضمین این که سازمان بتواند به کمک کارکنانش، موفق شود. سیستم های مدیریت منابع انسانی می توانند منبع قابلیت ها و توانایی های سازمانی باشند که به شرکت امکان می دهند تا فرصت های جدید را شناسایی و روی آنها سرمایه گذاری کنند.
موارد زیر، مجموعه ای از اهداف مدیریت منابع انسانی می باشد :
1) جذب کارکنان ماهر ، متعهد و با انگیزه.
2) تقویت و توسعه ظرفیتهای ذاتی کارکنان از طریق آموزش و ایجاد مستمر فرصتهای ارتقای شغلی.
3) طراحی سیستم های کاری با عملکرد بالا؛ که در برگیرنده رویه های گزینش مناسب ، سیستم های پراخت انگیزشی مبتنی بر عملکرد و اقتضا ، و توسعه مدیریتی و فعالیت های

است. همچنین نادیده گرفتن روش توصیه شده در ماده 10 قانون تشکیل وزارت بازرگانی شاید یکی از علل وضع مقررات متضاد ومزاحمی باشد که کم وبیش مشاهده می شود. (همان، 1387، ص136-137)
2-3-17- 5- وجود راه گریز قانونی برای قاچاقچیان
مبارزه با قاچاق کالاوارز درسال های بسیار دور درکشور با تدوین قوانین و مقررات مورد نیاز آن زمان سازگار است. قانون مجازات قاچاقچیان مصوب 29 اسفند 1312از جمل? قدیم ترین قوانین به شمار می رود. ازجمله قوانین تدوین شد? بعد از انقلاب اسلامی نیز می توان به “قانون نحو? اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق کالاوارز”مصوب 12/2/74 مجمع تشخیص مصلحت نظام و “قانون نظام صنفی” مصوب 24/12/82 اشاره کرد .
با توجه به قوانین و مقرر ات جاری، راههای گریز قاچاقچیان عبارت اند از:
1. معرفی صاحبان متعدد برای کالای کشف شده به قصد کاهش ارزش ریالی سران? آن برای هر نفر، زیرا در قانون مجازات درنظر گرفته شده برای کالای کشف شد? کمتر از ده میلیون ریال و بیشتر از آن با هم متفاوت است.
2. ارائه اسناد و مدارک مثبت برای رفع اتهام قاچاق؛ به رغم آنکه صاحب کالا در زمان کشف کالای قاچاق، ادعایی مبنی بر وجود مدارک مثبت ندارد، با گذشت زمان مدارک به یکی از دو روش زیر تهیه و به مرجع رسیدگی کننده ارائه می شود :
الف) اسناد معتبر و اصیل اما مربوط به کالای مشابه،
ب) اسناد جعلی،که باید قضات رسیدگی کننده ازآن آگاهی داشته باشند و از مرجع ذی صلاح دربار? آنها استعلام کنند .
3. ورود غیررسمی کالا در پوشش واردات رسمی با استفاده از مدارک رسمی واردات؛ با توجه به آنکه کالاهای وارداتی رسمی، مشخصه و علامتی مبنی بر ورود رسمی به کشور ندارند، معمولاً قاچاقچیان در یک مرحله حجم اندکی از کالا را به صورت رسمی وارد و در مراحل بعدی کالای قاچاق خود را در پوشش این واردات در سطح کشور توزیع می نمایند. راهکار خنثی کنند? این ترفند شناسنامه دارکردن کالای وارداتی با استفاده از علائمی نظیر شناسنام? گمرکی یا “هالوگرام” است.
4. تشکیل پرونده به صورتی ناکامل؛ با توجه به آنکه تشکیل پرونده مراحل مختلفی از جمله تهی? صورت جلس? کشف، بازجویی، کارشناسی، ارزش گذاری و … را دربر می گیرد، هرگونه سهل انگاری در تکمیل پرونده می تواند راه گریزی برای قاچاقچیان و محل سؤال و تردیدِ مرجع رسیدگی کننده باشد. راهکار جلوگیری از این نیز آموزش و توجیه مأموران و کارشناسان مسئول رسیدگی است.
5. عرض? کالای کشف شده در بازار داخلی؛کالاهای کشف شده توسط سازمان جمع آوری و فروش اموال تکمیلی یا ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) به فروش می رسد. علاوه بر آنکه اغلب ضوابط ورود کالا در فروش این اقلام رعایت نمی شود، حضور بدون شناسنام? اینگونه کالاها در بازار به پوششی برای عرض? کالای قاچاق مشابه تبدیل می شود.
6. نوع کالا، واردات از مناطق آزاد، بازارچه های مرزی، واردات موقت، و برخی قوانین خاص که ورود از مناطق خاص یا به روش خاصی را میسر می کند امکان مبارزه با قاچاق را درداخل کشور به اندازه ای کاهش می دهدکه با عبورکالا از مرز تشخیص قاچاق از غیر قاچاق مشکل می شود. (سیف، 1387، صص157- 158)

2-3-17- 6- مشکلات قانونی
قوانین مرتبط با قاچاق کالا غالباً درشرایط وزمانهای خاص تدوین شده و شاید اکنون جوابگوی تغییرات حاصل درشکل و محتوای قاچاق و نیازهای کنونی نباشد. مثلاً بخشی ازمتون این قوانین به نحوی دچار سکوت، نقص یا ابهام باشد که احتمال گریز یا سوء استفاده از آن را به بهانه تفسیر های شخصی بوجود آید. این اشکالات ساختاری، نقایص ظاهری وعدم شفافیت هاست که قوانین حاکم را در برخورد با قاچاق امروزی ناکافی و متزلزل می کند41. قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی مصوب 1374و قانون امورگمرکی مصوب و1350 و اصلاحیه بعدی مصوب 7/6/1390از شاخص ترین قوانین موضوعی است که نارسایی های آنها به وسیله مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی احصاء ودستخوش اصلاح واقع شده است. (وطن پور، 1388، ص105)
2-3-17- 7- برداشت متفاوت از مفهوم قاچاق
دربعضی ازمناطق، تعریف واحدی ازقاچاق میان گمرک، نیروی انتظامی ودستگاه قضائی وجود ندارد؛ بنابراین تشخیص و صدق عنوان قاچاق تا حدی محل اختلاف می ماند. برای مثال کالایی را نیروی انتظامی قاچاق، ولی مقام قضائی هدیه می پندارد.گزارش سابق گمرک حاکی است،73 درصد از پرونده های قاچاق که از مراجع قضائی رأی برائت گرفته اند، علت آن به نحوه استنباط این محاکم از قانون تعزیرات حکومتی برمی گردد. بری شدن متهمینی که از دید نیروی انتظامی و گمرک قاچاقچی نامیده می شوند، موجب هدر رفتن زحمات کاشفین و تسهیل قاچاق است. تلقی نیروی انتظامی و گمر ک از قاچاق، از عدم انطباق کالا با اسناد گمرکی ناشی می شود، اما مراجع قضائی، اجتماع عناصر مادی (تحقق فعل مجرمانه)، معنوی(علم وعمد درارتکاب این فعل) وقانونی(غیر قانونی بودن عمل)را برای اثبات جرم و تعقیب مجرم(قاچاقچی) شرط لازم می دانند. (نورمحمدی،1381،ص124-ص126).
2-3-17- 8- تعدد قوانین و مقررات : تعدد قوانین و مقررات مرتبط با قاچاق کالا وارز باعث گردیده تا سازمان کاشف، سازمان های شاکی و محاکم قضایی با مشکلات عدیده ای روبرو گردند ودر حال حاضر می توان به اهم قوانین که موضوع قاچاق طبق آنها رسیدگی می شود به شرح ذیل اشاره نمود.
1) قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق کالا وارز،( مصوب 12/2/1374 مجمع تشخیص مصلحت نظام).
2) قانون تشدید مجازات مرتکبین قاچاق سلاح. (مصوب 26/11/1350 مجلس شورای ملی).
3) ماده 48 قانون حفا
ظت وبهره برداری از جنگلها و مراتع کشور در مورد حمل چوب بصورت قاچاق.(مصوب 20/4/1346 مجلس شورای اسلامی).
4) ماده 561 قانون مجازات اسلامی در مورد قاچاق اموال فرهنگی وآثار تاریخی.(مصوب 2/3/1375 مجلس شورای اسلامی).
5) ماده 1 قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباسهایی که استفاده آنها درملاءعام خلاف شرع است ویا عفت عمومی راجریحه دار می کند. (مصوب 28/12/1365 مجلس شورای اسلامی)
6) مواد 702 و703 قانون مجازات اسلامی در مورد مشروبات الکلی. (مصوب 1375 مجلس شورای اسلامی)
7) قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره. (مصوب 2/11/1373مجلس شورای اسلامی).
8) تبصره1ماده3 (قانون اصلاحی10/12/1379) از ماده3 قانون مربوط به مقررات امورپزشکی و دارو. (مصوب 29/4/1334 کمیسیون مشترک مجلسین).
9) بند ج ماده22 از قانون حفاظت و بهره برداری از منابع آبزیان جمهوری اسلامی ایران در مورد ورود و صدور خاویار وماهیهای خاویاری. (مصوب 14/6/1374 مجلس شورای اسلامی).
10) مواد 7 و10 از قانون شکار وصید درمورد خرید وفروش، تکثیر وپرورش و صدور و ورود حیوانات وحشی. (مصوب 25/9/1375 مجلس شورای اسلامی).
11) ماده 526 قانون مجازات اسلامی در مورد ورود اسکناس و اسناد بانکی مجعول.
12) ماده 640 قانون مجازات اسلامی در مورد ورود وخروج اقلام ضد فرهنگی.
13) قانون عبور غیر مجاز از مرز و عبور دهندگان غیر مجاز در مورد قاچاق انسان.
14) قانون مقررات صادرات و واردات (مصوب 4/7/1372 مجلس شورای اسلامی).
15) قانون امورگمرکی.( مصوب 17/3/1350 مجلس شورای ملی). (محمودی،1388،ص124-125)

2-3-18- آسیب شناسی برخورد قضایی
آسیب شناسی برخورد قضایی آخرین حلقه رسیدگی است.که عاملان متهم به قاچاق کالا را به قوه قضاییه معرفی کنند، دقت وسرعت اقدام این قوه در تکمیل آن اقدامات تأثیری مهم در ارزیابی فرایند مقابله با قاچاق کالا خواهد داشت. یقیناً کندی اقدامات و نیز تعدد روشهای قضایی در برخورد با این معضل به سود عوامل واقعی قاچاق و به زیان مردمی تمام خواهد شدکه درچارچوب قانون می خواهند فعالیت کنند. وجود روش های پراکنده، و بعضاً متضاد، خود به راه گریز عوامل قاچاق مبدل می شود وکارایی کل فرایند مقابله زیر سئوال خواهد برد. نتیجه کلان این مشکل نیز تحمیل هزینه های هنگفت برجامعه و به طور خاص بر تجارت و تولید کشور است. در اینجا به برخی از آسیب های موجود در برخورد قضایی توجه می کنیم. (سیف، 1387، ص167).
2-3-18-1- مشکلات موجود در محاکم
نقش قوه قضائیه و محاکم رسیدگی کننده به جرائم قاچاق اهمیت بسزایی دارد. درحقیقت، تمامی تلاش ها و فعالیت های واحدهای کشف وادارات وصول درآمدهای دولت درکشف کالای قاچاق و تشکیل پرونده و اقدامات قانونی لازم علیه قاچاقچیان هنگامی به ثمر می نشیند که محاکم ذی ربط نیز، همسو وهماهنگ با تفکر کلی نظام، لزوم مبارزه با پدیده قاچاق را جدی بگیرند. تجربه نشان داده است هنگامی که دادگاه ها در صدور رأی ارفاق هایی غیر ضروری قائل شده اند، قاچاقچیان با جسارت بیشتری به ارتکاب بزه قاچاق مبادرت کرده اند و برعکس، برخورد جدی وقانونی دادگاه ها با قاچاقچیان موجب دلگرمی ضابطان ومأموران وصول عایدات دولت شده است.
در حال حاضر، با توجه به گستردگی وسیع عملیات، درخصوص آرای صادر شده از دادگاه های انقلاب و شعب تعزیرات حکومتی ناهماهنگی های زیادی مشاهده می شود. اختلاف در اصول وآیین دادرسی این مراجع وصلاحیت علمی و فنی قضات باعث می شود که درآن مراجع قضایی به سبب نبودِ وحدت روش، درپرونده های مشابه آرای متفاوتی صادرشود که درحقیقت می توان از آنها به برخوردهای سلیقه ای درتطبیق جرائم با مواد قانونی و پرونده های مطرح شده نامبرد.42 (همان، صص 167-168).
2-3-18-2- اختلاف رویه در مراجع رسیدگی:
گاهی دادگاههای انقلاب و شعب تعزیرات حکومتی به لحاظ نداشتن وحدت رویه، درموضوعات مشابه آراء متفاوتی صادر می کنند. سرگردانی پرونده ها درهر یک از این دو مرجع سبب طولانی شدن زمان رسیدگی می شود؛ برای مثال دادگاه انقلاب صرفاً به قاچاق کالاوارز و سازمان تعزیرات حکومتی به گرانفروشی و قاچاق کالا – و در صورتی که پس از یک ماه دادگاه انقلاب به پرونده های قاچاق رسیدگی نکرده باشد،- رسیدگی می کند. (نور محمدی،1381،ص126-ص127). همچنین تعدد این مراجع وگاه بی ثباتی قوانین و مقررات، فعالیتهای بازرگانی را محدود کرده و می تواندازعواملی باشدکه اقتصاد سایه ای(غیررسمی) را تشدید کند43 واز اطمینان خاطر سرمایه گذاران برای رسیدن به سود مناسب و مطلوب بکاهد. (وطن پور،1388، ص105-ص106).
2-3-18-3- ضعف در برخورد قضایی
علاوه بر مواردی که پیشتر بدان ها اشاره رفت، مسائل دیگری به شرح ذیل در ارتباط با قو? قضاییه مطرح است.
– تخطی بعضی از شعب دادگاه های انقلاب یا عمومی از مفاد دستورالعمل ریاست محترم قو? قضاییه از جمله تخفیف درجزای نقدی،
-رسیدگی کردن دادگاه های انقلاب به پرونده های قاچاق در مهلت یک ماهه (تطویل رسیدگی)،
– ناآشنایی بعضی از رؤسای مراجع قضایی اعم از عمومی و انقلاب با مسائل مربوط به قاچاق و امورگمرکی،
– وصول جرائم قاچاق رأساً توسط بعضی از دادگاه ها و واریز نکردن آن به حساب های قانونی،
– ناهماهنگی برخی از دادگاه ها یا دوایر اجرای احکام هنگام تقسیط جرائم قاچاق با گمرکات مربوط،
– تعیین نشدن تکلیف مناسب و فوری پرونده های قاچاقی که بعد از صدور بخشنام? ریاست محترم قو? قضاییه بدون رسیدگی از شعب تعزیرات اعاده گردیده است،
– مُرعی نشدن دقت و سرعت در رسیدگی به پرونده های جعل اسنا
د ارائه شده به گمرک برای ترخیص یا ترانزیت کالا و لزوم صدور بخشنامه از قو? قضاییه در این خصوص ،
– نبود انگیزه لازم در برخورد با متهمان قاچاق کالا توسط قضات محترم رسیدگی کننده،
– به علت شفاف نبودن مقررات درخصوص صلاحیت های ذاتی مراجع قضایی رسیدگی کننده به پرونده های قاچاق، درحال حاضر با توجه به گستردگی وسیع عملیات، ناهماهنگی فراوانی در خصوص آرای صادره از دادگاه های انقلاب و شعب تعزیرات حکومتی مشاهده می شود. اختلاف در اصول و آیین دادرسی این مراجع و صلاحیت علمی و فنی قضات باعث می شود این مراجع قضایی به سبب نبودِ وحدت روش در خصوص پرونده های مشابه آرای متفاوتی صادرکنند که از آنها می توان به عنوان بر خوردهای سلیقه ای در تطبیق جرائم با مواد قانونی و پرونده های طرح شده نام برد.
– تقسیط جزای نقدی مورد حکم بدون مبنا و مستند قانونی و بدون هماهنگی با سازمان

قوانین به بیان پدیده های خاصی از قاچاق می پردازند در اهمیت بعدی قرار دارند از جمله قانون صادرات و واردات قانون امور گمرکی وقانون بودجه سال1382.(سبزه ای، 1383، ص19).
2-3-15-2- عنصر مادی بزه قاچاق کالا
عنصر مادی بزه قاچاق ممکن است مثبت(فعل) یا منفی(ترک فعل) باشد. در اکثر جرایم عنصر مادی این جرم مثبت است یعنی دست زدن متهم به اقدام یا عملیاتی همچون بیرون بردن کالای تجاری از گمرک یا خارج کردن کالای مشمول حق دولت به ترتیب غیر مجاز. با این حال گاهی عنصر مادی جرم قاچاق به صورت ترک فعل می باشد مانند؛ خارج کردن یا وارد نکردن کالای که ورود یا صدور قطعی آن ممنوع یا مشروط باشد ظرف مهلت مقرر از کشور که بعنوان ترانزیت خارجی یا ورود موقت یا کابوتاژ40یا خروج موقت یا مرجوعی اظهار شده باشد.(بابایی،1389،ص98).

2-3-15- 3- عنصر معنوی بزه قاچاق کالا
علاوه بر عنصر قانونی مبتنی بر پیش بینی رفتار مجرمانه و عنصر مادی جرم شامل وقوع عمل درخارج، باید عمل مزبور از اراده مرتکب ناشی شده باشد. در واقع باید میان عمل و شخص عامل رابطه روانی یا رابطه ارادی موجو باشد. گاهی در جرائم عمدی به علت فقدان قصد مجرمانه مجازات متصور نمی باشد. با این وجود در جرم قاچاق کالا وجود عنصر معنوی همیشه مفروض است لذا در این جرم اثبات وجود عنصر روانی یا معنوی ضروری نیست این جرم همچون جرایمی چون پارک اتومبیل در جای توقف ممنوع و یا عبور از چراغ قرمز و یا صدور چک پرداخت نشدنی است که نیازی به اثبات عمد یا خطاب جزایی ندارد. بنابراین تلاش در اثبات سوءنیت برای معافیت از مجازات بی تاثیر و غیر مسموع می باشد. (گلدوزیان،1381،ص178).
عوامل قانونی یا قضائی، شامل مجموعه مقررات یا فعالیت های دادرسی است که می تواند به افزایش قاچاق کالا یا ناکامی در مهار آن منتهی شود. (وطن پور،1388،ص105).
2-3-16- قواعد حاکم بر مرتکبین قاچاق
ارتکاب بزه قاچاق ممکن است در یکی از سه عنوان مباشرت، شرکت ویا معاونت باشد.
2-3-16- 1- مباشرت در قاچاق کالا ؛ مباشرت در بزه قاچاق منحصر به مباشر مادی است. به عبارت دیگر مجرم قاچاق کالا شخصاً اعمال مادی تشکیل دهند جرم را انجام می دهد خواه اینکه مباشر به تنهایی مصمم به ارتکاب جرم شده باشد یا اینکه تحت تأثیر شخص دیگری مبادرت به ارتکاب جرم نموده باشد. (بابائی،1389،ص100).
2-3-16-2- شرکت در قاچاق کالا
چنانچه جرم قاچاق مستند به عمل چند نفر باشد آنها را شرکاء جرم می نامند به شرط آنکه همه آنها در عملیات اجرایی مستقیماً نقش داشته باشند. درجرائم قاچاق سازمان یافته ارتکاب این بزه معمولاً به نحو مشارکتی می باشد. به طور مثال،افرادی که اقدام به سرمایه گذاری دراین کار نموده و موجبات خریدکالای قاچاق توسط عوامل دیگر شده و اشخاصی که این اقلام قاچاق را بارگیری نموده و به محل های مورد نظر انتقال می دهند همگی شرکای جرم محسوب شده که بر اساس ماده 3 قانون مجازت مرتکبین قاچاق هر یک از شرکاء به کیفر حبس مقرر در ماده 1 قانون مذکور محکوم و دادگاه سهم هریک را از کل جزای نقدی مقررتعیین و آنان را متضامناً به پرداخت آن محکوم می نماید. . (بابائی،1389،ص100).
2-3-16-3- معاونت در قاچاق کالا
قانون مجازات مرتکبین قاچاق علاوه بر مرتکب مادی جرم، معاون جرم قاچاق را نیز به عنوان بزهکار تلقی و همانند مرتکب و مباشر جرم مستوجب کیفر می داند. این نکته قابل تأمل که مجازات معاون دقیقاً میزان تعیین شده این امر برخلاف سایر جرایم است که اختیار مقام رسیدگی کننده در میزان مجازات اعمالی معاون گسترده می باشد. اما با این حال به رغم آنکه طبق اصول و موازین کیفری مجازات معاون کمتر از مباشر جرم باشد لیکن قانون مرقوم در میزان مجازات حبس اعمالی برای معاون آن را برابر مباشر دانسته است. (همان، ص101).
2-3-17- عوامل حقوقی
به طورکلی هنگام بررسی حقوقی قاچاق کالا دو نظریه وجود دارد؛ نظر اول، انبوه قوانین را، با این استدلال که هر چه در مسیر عادی عرضه کالا مانع بیشتری باشد، انگیزه قاچاق تقویت می شود، عامل گسترش قاچاق و نظر دوم، شیوع قاچاق را علت وضع قوانین پی درپی می داند. به نظر می رسد در کشور ما هر دو رویکرد صحیح باشد. (ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و گمرک، 1380، ص32)
2-3-17- 1- مقررات حاکم بر تعدد وتکرار جرم قاچاق کالا
قاچاق کالا از جمله جرایمی است که مقررات خاص تعدد وتکرار در آن قابل توجه می باشد که به بررسی هر یک از این موارد می پردازیم:
1- تعدد جرم:
در پرونده های قاچاق کالا تعدد به کررات ملاحظه شده این تعددگاه از نوع مادی وگاه از نوع معنوی است. در تعدد مادی، مجرم مرتکب چند فعل یا ترک فعل مجرمانه می شود بدون اینکه قبل از ارتکاب جرم بعدی محکومیت یافته باشد و حکم در موردی وی اجرا شده باشد. (سیروس و شکری، 1381،ص110). بطور مثال؛کسی که خودرویی را سرقت کرده و با آن اقدام به ارتکاب بزه قاچاق کالا می نماید. تعدد معنوی به مفهوم؛ اینکه یک فعل مشمول چند توصیف و یا عنوان مجرمانه شود در جرایم قاچاق نیز متصور است به طور مثال قانونگذار در صورتی که حامل و مالک قاچاق یکی باشد مجازات متهم را منحصر به حکم صادره برای مالک کالای قاچاق دانسته است. (نوری یوشانلوئی،1387،ص29).
2- تکرار جرم
سیاست کیفری قانونگذار در بحث تکرار جرم متهافت بوده به نحوی که در مقطعی قانونگذار تکرار جرم قاچاق را در میزان مجازات مؤثر و درمقطعی این موضوع را مسکوت گذاشته است. قانون مجازات مرتکبین قاچاق مصوب 29/12/1312مجازات عاملین این جرم را حداکثر تا پنج برابر بهاء
کالای مکشوفه تعیین نموده وبه مراجع رسیدگی کننده این اختیار را داده که بر اساس دفعات تکرار جرم و امکانات و مراتب جرم مجازات متخلفین را تعیین نماید با این وجود قانونگذار در قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق کالا و ارز مجازات را صرفاً دو برابر کالاهای مکشوفه تعیین نموده است. (همان، ص30).
2-3-17- 2- نبودِ تعریفی جامع و مانع از قاچاق کالا
در وضعیت فعلی، سه قانون مجزا برای مبارزه با قاچاق کالا وجود دارد که عبارت اند از:
1. “قانون مجازات مرتکبین قاچاق”، مصوب 29/12/1312، اصلاحات بعدی؛ این قانون مهم ترین و جامع ترین قانون پیش از انقلاب اسلامی در خصوص قاچاق بوده است.
2. قانون تخلفات و قاچاق امور گمرکی مندرج در” قانون امور گمرکی”، مصوب30/3/1350. در ماد? 29 این قانون قاچاق گمرکی به یازده بند تقسیم شده است.
3. “قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق کالا وارز”، مصوب 12/3/1374 مجمع تشخیص مصلحت نظام. در هیچ یک از این موارد تعریف مانع و جامعی از قاچاق کالا وجود ندارد. (سیف، 1387،ص154)
2-3-17- 3- نقایص و ایرادهای قوانین
علاوه بر نبودِ تعریف جامع و مانع از قاچاق کالا، در قوانین موجود برخی نقایص و ایراداتی وجود دارد که منشأ تفسیرهای متفاوت و گاه متعارضی از این قوانین شده و بر معضلات افزوده است.
– بر اساس ماد? 45″قانون مجازات مرتکبین قاچاق”، کالای قاچاق درهر کجای کشورکه کشف شود مشمول حکم قوانین قاچاق خواهد بود. درحالی که بر اساس ماد? 8 قانون نحو? اعمال تعزیرات حکومتی در باب قاچاق کالاو ارز، برخی از محاکم قاچاقچیان کالا را خارج از مبادی ورودی و خروجی کشور(مرزها) تبرئه و کالای کشف شده را مسترد می کنند. هم اکنون 90 درصد پرونده های زیر یک میلیون ریال و بیش از 50 درصد پرونده های بالای یک میلیون ریال را مراجع قضایی تبرئه می کنند.
– در قوانین موجود برخوردِ مؤثری برای برخی از موارد منجر به قاچاق کالا (نظیر خارج نکردن کالاهای وارداتیِ با عنوان”ورود موقت” درمهلت مقرر)پیش بینی نشده است.
– مشخص نبودنِ مصادیق قاچاق که به موجب آنها بتوان موارد جرم را صریح، شفاف، و متناسب با روش ها و شیوه های مختلف ارتکاب قاچاق مشخص کرد تا بدین ترتیب محاکم از لحاظ وجود عنصر قانونی جرم محملی برای رسیدگی وصدور احکام قطعی داشته باشند. به این ترتیب می توان گامی در پیشگیری از جرم “شناخته شده”برداشت. (بنائی ،1381، صص134- 136)
– قاچاقچیان با سوء استفاده از وجود موارد متضاد در برخی قوانین برداشت و تفسیر ی از بزه قاچاق به نفع خود می کنند . (همان، صص134- 136)
– طبق بند الف ماد? 2″قانون نحو? اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق کالاو ارز”، درصورتی که ارزش کالای کشف شده معادل ده میلیون ریال یا کمتر از آن باشد، فقط کالا ضبط می شود. و بعد از ضبط کالاها و تحویل آنها به گمرکات، صاحبان کالا با مراجعه به مراجع قضایی و ارائه اعتراض موفق می شوند حکم برائت بگیرند و کالای آنان یا حاصل فروش آنها به ایشان مسترد می شود . بدین ترتیب، عملاً مبارزهای با قاچاق صورت نمی گیرد. دراین صورت نیروهای مبارزه کننده از ایفای وظایف اصلی خود مأیوس و درنتیجه نظارت شایسته ای در مبادی ورودی اصلی کالاهای قاچاق اعمال نشود.
– در اوضاع فعلی، چنانچه کالای قاچاق کشف شده کمتر از ده میلیون ریال ارزش داشته باشد، سازمان های شاکی فقط به ضبط کالا به نفع دولت اقدام می کنند و اگر بهای کالای کشف شده از ده میلیون ریال بیشتر باشد و متهم در مراحل اداری حاضر به پرداخت جریمه باشد ، دو برابر بهای آن را به صورت جزای نقدی و جریمه می پردازد و کالا ضبط و از تعقیب کیفری متهم از حیث عمل قاچاق و شکایت جداگانه صرف نظر می شود. اگر متهم در مرحله اداری حاضر به پرداخت جریمه نباشد، پرونده برای تعقیب کیفری و وصول جریمه حداکثر ظرف پنج روز از تاریخ کشف به مراجع قضایی ارسال می شود. در این مرحله، چنانچه متهم محکوم شود، علاوه بر پرداخت جریمه به میزان دو برابر بهای کالای خود، کالا نیز در اختیار دولت قرار می گیرد تا سازمان جمع آوری و فروش اموال تملیکی آن را بفروشد.(بنابراین، نکته توجه برانگیز این است که جریمه قاچاق بالای ده میلیون ریالی در مرحله اداری و مرحله قضایی مساوی است. بدین ترتیب، پرونده های قضایی زیاد می شود یا، به عبارتی دیگر، همه خواهند خواست پرونده آنان به مراجع قضایی ارسال شود تا شاید در این مدت راه فرار پیدا کنند.)
– در بند 1 تبصر? 19 قانون بودج? سال 84 تلاش شده علاوه بر توجه به تسری مبارزه در تمامی سطوح، با ساماندهی شرکت های وارد کننده و توجه و تأکید بر خدمات پس از فروش نظم مناسبی بر بازار کالاهای وارداتی حاکم شود. این بند ، علاوه بر موفقیت های مترتب بر اجرای آن (مانند ثبت گواهی حدود 1200 شرکت وارد کننده)، نواقص و مشکلاتی هم دارد که باید با استفاده از تجربه اجرایی آن را تکمیل و اصلاح کرد. از مهم ترین مشکلات این قانون نبودِ ممنوعیت یا محدودیت در ثبت سفارش یا ورود کالایی است که شرایط و ضوابط ومقررات لازم در مورد آن رعایت نمی شود.
– باید توجه کرد که قانون برای حمایت از مردم و ایجاد امنیت و نه برای سلب آسایش و ایجاد رعب و وحشت درکشور وضع و اجرا می شود . متأسفانه”قانون نحو? اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق کالا و ارز” از این بابت مشکل دارد. که امید است در آینده ای نزدیک با انجام گرفتن مطالعات و تحقیقات کارشناسانه تر اصلاحات لازم و ضروری درآن به عمل آید. (سیف، 1387،صص155-156).
2-3-17- 4- ناهماهنگی در تدوین مقررات
قوانین ومقررات
بازرگانی در اجرای ماده 10 قانون تشکیل وزارت بازرگانی مصوب 1350 با مجوز قرار دادن آن وزراتخانه و درحال حاضر دراجرای ماده 1 آیین نامه قانون مقررات صادرات و واردات و آیین نامه های مربوط، یا به صورت دستورالعمل ها و بخشنامه های قانونی در تمام ادوار تهیه و منتشر می شود و جریان واردات و صادرات بر همان اساس شکل می گیرد. جریان شکل گیری قوانین و مقررات بازرگانی همان مراحل تصویب در دولت ومجلس است. لیکن نکته مهم درمورد این قوانین و مقررات آن است که به لحاظ ابعاد متنوع نیازمندِ مشارکت سازمان ها و وزارتخانه های مختلف و متنوع درتهیه وتصویب آن است، به طوری که بدون توجه به دیگر قوانین ومقررات مانند: قوانین ومقررات بانکی، ارزی، وگمرکی نمی توان آن را با عنوانِ قانون ومقررات بازرگانیِ مطلوب و پذیرفتنی ارائه کرد و هرگاه کاستی ها و ایراداتی مشهود باشد، معلول ناهماهنگی