فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری فارسی قسمت یازدهم

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

داداشی-برادر در زبان کودکان

 

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

ابوقراضه(ابوطیاره)

 

جِر زدن-دبه درآوردن-گردن نگرفتن-تقلب کردن در بازی

خون به پا کردن-دعوا و آشوب راه انداختن-سر و صدا و جنجال کردن

از قرار(ظاهرن، آن‌طور که پیدا است)

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

 

تار و مار-متفرق-پراکنده

زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

 

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

رو نشان دادن-چهره نمایاندن

خیرات کردن-چیزی را

خاکروبه-زباله-آشغال

آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

اسرار مگو-حرف‌های ناگفتنی

خون کسی را به جوش آوردن-کسی را بسیار خشمگین ساختن

 

پاتی-در هم و بر هم-نامنظم

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

خلاص-تمام شد-مُرد

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن

جا رفتن-مغلوب شدن-خود را کنار کشیدن

رو نشان دادن-چهره نمایاندن

 

دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

باهاس-باید-بایست

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی

 
تراشیده شدن-لاغر شدن

بازداشتگاه-زندان موقت
پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

 

چهاردیواری اختیاری-هر کس در میان چهار دیوار خانه اش آزاد است
آشیخ روباه-آب‌زیرکاه-مکار

پول خرد-پول سکه ای

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

چهار چشمی پاییدن-با دقت مواظب بودن

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

 

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

 

درز گرفته-کوتاه کرده
دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

 

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

چوب آخر را زدن-پایان کاری را اعلام کردن-مانند در حراج

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

خیط شدن-نگا. خیت شدن

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

چاله خر کُشی-یکی از گودهای تهران که پناهگاه مردم فقیر و بی نوا بود

دور از جناب ب-لانسبت

برای دیدن چیزی ازدحام کردن (اشتیاق زیاد نشان دادن)

 

تیز بزی-فورن-بی درنگ

چندش آور-تکان دهنده-دل به هم زن

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

 

 

دو پا-انسان

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

دوندگی-سعی و کوشش

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

چیز فهم-عاقل و فهمیده

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

 

جن بو داده-نوعی دشنام است

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

اُق گرفتن(حالت تهوع پیدا کردن)

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او

جی جی-خار پشت-جوجه تیغی

خبط کردن-اشتباه کردن-به خطا افتادن

 
دُرافشانی کردن-مشتی یاوه به هم بافتن

آب و خاک-میهن-دیار

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

از هول هلیم توی دیگ افتادن-از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن

چپاندن-چیزی را به زور و فشار در چیز دیگری جا دادن-تپاندن

آویزان کسی شدن-طفیلی کسی شدن

 

 

از خنده روده بر شدن-از شدت خنده بی‌حال شدن
بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

 
بستری-خوابیده در بستر-بیمار

 

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه
 

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم

پَس-ناجور-خراب

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

 

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

 

ژیلت-نیم تنه ی بدون آستین و جلو باز

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

پخته-با تجربه-دنیا دیده

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

چاخان گفتن-دروغ و گرافه گفتن

آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)

 

دو شاخ-دارای دو شقه

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی

حَب-قرص

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

اسب چپ با همدیگر بستن(با هم کینه و دشمنی داشتن)
 

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

زرت و زورت-زرت و پرت

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه

 

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

چوب پیش کسی گذاشتن-منع کردن کسی از کاری-بازداشتن کسی از انجام کاری

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)
در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

فرسوده و خراب شدن

آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

زنده باد-باقی و شاداب و فرخنده باد
تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن
جمع و جور-منظم و مرتب

 

ارباب حجت-اهل منطق

زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن
چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

چماق-چوبدست-گرز

تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن

 

 
چِککی-فوری-به سرعت

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن
پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

دک و دهن-دک و پوز

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام
حول و حوش-دور و بر-گوشه و کنار

خوشبختانه-از حُسن اتفاق

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

 

ابرو کج کردن-خشم گرفتن
تک پَر-نوعی حرکت در ورزش باستانی

تاشو-آن چه روی هم تا و جمع شود

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

آکله فرنگی-سیفلیس

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد
از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

جاکن شدن-به حرکت در آمدن

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

بقچه بندی-ران چاق

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)
بار شدن بر کسی-به کسی تحمیل شدن- سربار کسی شدن
الیسون و ولیسون(وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند)
 

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ

 
بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

تِک تِک-صدای کارکردن ساعت

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش
تک و تو-توان و قدرت-شتاب

جا رفتن-مغلوب شدن-خود را کنار کشیدن

زیر آب-مجرایی در ته مخازن آب برای خالی کردن آن ها

جوغ-جوی آب

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)
جزوه دان-آن چه که دفترچه و کتابچه را در آن می گذارند

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

آبِ سیاه(نیمه کوری)

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

جا خوردن-یکه خوردن-تعجب زیاد کردن-غافلگیر شدن

 
 

ریش تپه-پر ریش-دارای ریش انبوه

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

آلاف و الوف-مال و ثروت-جاه و مقام

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی

جیک-صدا-آواز

خوشگلک-با خوشگلی اندک

بازداشتی-زندانی موقت

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

پر پر کردن-نزدیک شدن بلا

راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان

زاغه-جای نگاه داری گاو و گوسفند-حانه ی بسیار محقر-انبار مهمات

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

دل گُنده-سهل انگار

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

آب به چشم آمدن(طمع کردن)

دستک-دفتر حساب

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

 

چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

خنده ی نخودی-خنده ی لوس و بی مزه

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم

از مرحله پرت بودن-یکسره بی‌اطلاع بودن
رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع
پاپی شدن کسی-به کسی ایراد گرفتن-کسی را اذیت کردن

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

اوستا چسک(فضول و مزاحم، سرخر)

بزرگداشت-احترام-تکریم

 

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

حال آوردن جگر-بریدن صفرای جگر با چیزهای ترش مزه

 

چارچار زدن-بی حیایی کردن

راست کردن-بلند شدن آلت تناسلی مرد-ایستادگی و پافشاری کردن-پیچیدن به پر و پا

دخل و خرج کردن-درآمد بیش از هزینه شدن-سود بردن

زهر ریختن-در حق کسی بدی کردن-انتقام گرفتن-اصل بد خود را نشان دادن

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن
آپارتی-زن بی‌حیا و بدزبان-سلیطه-پاچه‌ورمالیده

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار
به خورد کسی دادن-به زور به کسی خوراندن-به کسی قالب کردن

دو به دو-دو تا دو تا

بالینی-کلینیکی

درینگ درینگ-صدای شکستن شیشه-صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه
بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

 

دو به دست کسی دادن-به کسی فرصت انجام کاری دادن-به کسی بهانه دادن

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

در هچل افتادن-دچار درد سر شدن-به درد سر افتادن

رفتن گوش-ناراحت شدن گوش از سر و صدا

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

بیرون رفتن-به توالت رفتن

تو هچل-انداختن به دردسر انداختن-دچار مشکل کردن

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن-از باران به ناودان پناه آوردن

 

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

تته پته-لکنت زبان

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

اَجق وَجق(چیزی با رنگ‌های تند و زننده، دارای ترکیب ناهماهنگ)

 
دمیدن توی لوله ی شیپور-خوابیدن و خرناس کشیدن

از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد

 
باب شدن-معمول و رایج شدن
آبدوغ خیاری-بی ارزش-بی اعتبار

بوق سگ-بسیار دیر وقت

چپ رو-تند رو

رنگ شدن-گول خوردن

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

ذوق زده شدن-ناگهان بسیار خوش حال شدن-از شادمانی بسیار و ناگهانی بیمار شدن

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

 
تک روی-عمل بدون توجه به جمع

 

 

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

زیر اخیه گذاشتن-کسی را به کاری که سودش به دیگری می رسد گماشتن-زیر فشار گذاشتن
دق دلی-دق دل

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود
جانمی-کلمه ای که در مقام خوش آمد و تقدیر از کسی می گویند

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن
رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن
در بردن-بیرون بردن-گذراندن

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

 

 

دوز و کلک-توطئه-مقدمات طرح کاری نامشروع

اله و بله(چنین و چنان)

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست
چادر سر کردن-چادر پوشیدن

آل آروادی(زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار)

زرت کسی قمصور شدن-به وضع بد و خنده داری از پا درآمدن-بیمار شدن-شکست خوردن

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن
خط دادن-سرمشق دادن-فکر کسی را هدایت کردن
چرند و پرند-پرت و پلا-حرف های مزخرف

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد
تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

بیسار-فلان