برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 200

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

جفت و جلا کردن-مرتب کردن-حقه جور کردن

روی تاب گذاشتن-سپردن شرط بازی به نفر سوم برای جر نزدن حریفان
جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

دست دستی-سرسری-بی هوده-سطحی

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله
خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

 

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

انداختن باد به غبغب(تکبر کردن، قیافه گرفتن)

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

حسرت به دل ماندن-به آرزوی خود نرسیدن

خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

دست نماز-وضو

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

چِرت-حرف بی معنی و نامربوط

دزد و دغل-نادرست و مکار
جای پا-اثر-نشانه-رد

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

تنگ کلاغ پر-نزدیکی های صبح

خایه-بیضه-جرات

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

دنده کج-کج خلق-یکدنده
چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست
راستکی-واقعی

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

چارقد-روسری زنانه

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد
به پیش-فرمان نظامی برای حرکت سپاهیان به جلو

دنبه تاو دادن برای کسی-به کسی بی اعتنایی کردن-فخر فروختن به کسی

 

 

 

ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

چراغ پا شدن-بر روی دو پا ایستادن اسب

خیز گرفتن-آماده ی حمله شدن-در نظر گرفتن مسافتی برای اطمینان از رسیدن به مقصد
چلک بازی-بازی الک دولک

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن
چوب به سوراخ زنبور کردن-شوراندن و تحریک کردن عده ای

 
آب و تاب(تکلف، لفت و لعاب، تفصیل)
دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا
پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن
پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن

 

دست و بال-دور و بر-اطراف

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن

از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

دلخور بودن-گله مند بودن-ناراضی بودن

 

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

برآورد-تخمین

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

چپری آمدن-زود آمدن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن
دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

جَری شدن-خشمگین شدن-جسور شدن

خر زور-نیرومند-پرزور

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)

 
ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

پیش تختی-پله مانندی برای رفتن به روی تخت مرتفع

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب
ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

پشت پا به بخت خود زدن- به بخت خود پشت پا زدن

اخلاق سگی(تندخویی بیش از اندازه، ناسازگاری با همه)

انگشت روی چیزی گذاشتن(موضوعی را مورد توجه قرار دادن)

 

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

دیگ به سر-لو لو

 

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی

 

باد گلو زدن-آروغ زدن

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن
حرف بَری کردن-سخن چینی کردن-خبرچینی کردن

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)
انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

دست خالی بودن-تهی دست بودن-بی چیز بودن
زور گو-کسی که خواست های خود را تحمیل می کند

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟(چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟)

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

چاشته بندی-ته بندی

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

پوشک-کهنه ی بچه

چلو کباب-غذایی مرکب از چلو و کباب

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

 

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

 
دل پُر داشتن-کینه و دلخوری دیرینه داشتن

پُرتابل-قابل حمل

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

پی گرفتن-دنبال کردن کار

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

اهل آن کار (کار بد)

جوغ-جوی آب

خپله-چاق و کوتاه قد

رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح

دزد زده-سرقت شده

بُراق شدن-با خشم و غضب با کسی برخورد کردن
در آمدن از آب-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن
خراشه-تراشه-خرده ی چوب

زاچ-زائو

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن

زن ذلیل-مردی که مطیع محض زنش است

ریش کسی را چسبیدن-یقه ی کسی را چسبیدن
ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

جوشکاری-جوش دادن قطعات فلزی
حرف توی دهن کسی گذاشتن-سخنی را به کسی یاد دادن-تلقین کردن

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

تن در دادن-به کاری حاضر شدن-انجام کاری را پذیرفتن

 

 

 
داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن
پا به رکاب-آماده ی رفتن

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

حلبی-کنایه ازجنس آهنی کم مقاومت

 

چارچار زدن-بی حیایی کردن

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

پاچه لیز شدن-از راه پیمایی خسته شدن

پیش کردن در-بستن در

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن

ترشی انداختن-ترشی درست کردن-بی استفاده گذاشتن و به کسی ندادن چیزی

زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل

روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن
اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن
دَم نقد-آماده-حاضر
زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق
رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن
پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی)
التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق
دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف
دم موشی-هر چیز باریک و دراز

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

 

حاضر جواب-کسی که برای هر موردی پاسخ آماده دارد

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین
خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

تر و فرز-چست و چابک
آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

داماد سرخانه-دامادی که در خانه ی پدر زن زندگی می کند

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن

آفتاب خوردن(سختی کشیدن)
پاتیل شدن-از مستی از پای در آمدن-دیگرگون شدن حال
 

آب اندام(زیبا تن و خوش‌رو)

دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن

چرب دست-ماهر-زبر دست

دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

خلاف-جرم
بنده منزل-خانه ی من

 

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن
از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

دندان تیز کردن-طمع کردن

زن ذلیل-مردی که مطیع محض زنش است
اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

 

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن
تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن
بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن

جان کلام-اصل مطلب

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

 

چرک کردن-عفونت کردن زخم

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)

آتش از چشم کسی گرفتن(ترسانیدن)

جِر جِر کردن-چیزی را پاره پاره و ریز کردن-مانند کاغذ و پارچه

ازخداخواسته-آرزومند-مشتاق

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

حاشا و کلا-هرگز-ابدن-به هیچ وجه

احتیاطی(نجس، ناپاک)

دلجور-همدل

خوردنی-غذا-قابل خوردن

چندش آور-تکان دهنده-دل به هم زن

دُم بریده-زرنگ و ناقلا-بدجنس
 

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)
آش آلو شدن-خجالت‌زده شدن-سکه‌ی یک‌پول شدن-کنفت شدن
خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن

 

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

 
بو بردن-حدس زدن-از روی شواهد فهمیدن

به ساز کسی رقصیدن-بازیچه ی کسی شدن-از کسی فرمان بردن

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن
چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

افسار کسی را شل کردن(به کسی آزادی کمی دادن)

 

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو
تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل
زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

دیوانه بازی-انجام کارهای ابلهانه و نابخردانه

راه داشتن-چاره ای داشتن-داشتن ارتباط پنهانی-وجود داشتن راه مخفی با جایی

 

البرز-بلندقامت-دلیر

آکله فرنگی-سیفلیس

زانویی-زانو

امن و امان(بدون بیم و هراس)

زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن

تیپ یکدیگر زدن-با هم دعوا کردن
افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

خاک به سر کردن-به فکر چاره افتادن-چاره جویی کردن
جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی

چه کشکی چه پشمی !-در هنگام انکار گفته می شود

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

حجله خانه-اتاق شب زفاف

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

دود ِ کلفت-دود مواد مخدر
خاکی-فروتن و متواضع

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

پشت کار داشتن-داشتن نیرویی که انسان را به پایان دادن کار وا می دارد
دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد

آفتاب لب بام-پیری نزدیک به مرگ

حنای کسی رنگ نداشتن-اعتبار نداشتن-دارای نفوذ نبودن

آفتابِ پس دیوار-شامگاه

روغن ریختن و عسل جمع کردن-نهایت پاکیزگی و نظافت

 

از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

چُل-آلت مرد

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

آدم بی‌سر و پا-متضاد آدم درست‌وحسابی

آن روی کسی بالا آمدن-خشمگین شدن

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

چشمداشت-توقع-انتظار

آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

خارج از محدوده-بیرون از شهر که شامل خدمات شهرداری نمی شود

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن

 

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

رنگ نداشتن حنای کسی-اعتباری نداشتن حرف یا عمل کسی

بله بران-قول و قرارهای پیش از ازدواج در میان خانواده های عروس و داماد

برادر زن-برادرِ زن هر مرد

 

در آوردن پول-برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

با خرس توی جوال رفتن-با آدم ناجور همدم و همکار شدن

خرج از کیسه ی خلیفه کردن-از مال دیگران خرج کردن

چنگ به دل نزدن-ارزش نداشتن-قابل اعتنا نبودن-جالب نبودن