منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 414

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن
رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن

زیپو-بی رنگ و رو-بی رمق-رقیق و بی مزه

خرده خرده-کم کم-رفته رفته

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

 
جِر جِر کردن-چیزی را پاره پاره و ریز کردن-مانند کاغذ و پارچه

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن

حَب جیم را خوردن-گریختن-فرار را بر قرار ترجیح دادن-جیم شدن

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

 
رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان

 

بستن دست کسی از پشت-در انجام کاری از کسی پیش بودن

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

حَب-قرص
آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

چپری آمدن-زود آمدن

حنای کسی رنگ نداشتن-اعتبار نداشتن-دارای نفوذ نبودن

خواهر خوانده-دوست صمیمی

رفتگار-رفتنی-مردنی

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد
از صدقۀ سرِ-از عنایت و لطفِ
انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)
اجابت کردن معده(قضای حاجت)

ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش

خود را جستن-جست و جو در لباس خود برای یافتن و کشتن حشرات موذی مانند شپش

جان کلام-اصل مطلب

خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب
پته بستن-سد بستن در جوی های شیب دار

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)

 

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

تاپ و توپ-سر و صدای ضربه-داد و فریاد

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

خوش پوش-شیک پوش-آن که همواره لباس تمیز و برازنده می پوشد
در لاک خود فرو رفتن-کاری به کار دیگران نداشتن

زرد گوش-بی رگ-ترسو

دندان شکن-قاطع-محکم
باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

بد قلق-بد عادت-بد ادا

در بردن-بیرون بردن-گذراندن

خیز-ورم-آماس

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

رُب کسی را کشیدن-کسی را به کار سخت واداشتن

آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

پیاز مو-ریشه و بیخ مو

پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست

دیمی حرف زدن-سخن گفتن بدون اندیشیدن-حرف بی هوده و مفت زدن

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

 
جیش-ادرار در زبان کودکان

آبدیده(جلا یافته، آزموده و مجرب)

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

اِحلیل خوردن-فریب خوردن

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

چیز دار-ثروتمند

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

اجباری بردن-کسی را به خدمت سربازی بردن

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

ترکه-آدم باریک و بلند

اهل بیت-اهل خانه-خانواده

دلخوری-گله-شکایت-اوقات تلخی

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

 

آبِ بسته(شیشه، بلور، یخ، برف)

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

 

بابا بزرگ-پدر بزرگ

حیوون-نگا. حیوان

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده
 

خودفروشی کردن-فاخشگی کردن-خیانت کردن

دل گُنده-سهل انگار

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته
ابزارفروشی-فروشگاه وسایل خاص و ابزار یدکی

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

تر دست-ماهر-شعبده باز

روی دست کسی گذاشتن-به کسی تحمیل کردن

خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

پُخت-هر نوبت از پختن

تاخیر بردار-قابل عقب انداختن

آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)

 
خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله
آهو چشم-معشوق-شاهد

پر گو- پر چانه

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

انگشتر پا-چیز بی‌ارزش

پَتی-لخت-برهنه

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

از نفس افتادن(بسیار خسته و مانده شدن)

بده بستان-داد و ستد-معامله

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

چقال-مهمل بقال

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

پرت و پلا-تار و مار-پراکنده-بی معنی-مزخرف

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف

الو گرفتن(آتش گرفتن، (کنایه از شدت خشم و عصبانیت))

اجباری(خدمت سربازی)
باریک-دقیق-حساس
بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه

 

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی
بی سر و پا-پست-فرومایه
حرف پوچ-سخن بی معنی

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

زبان تر کردن-سخن گفتن

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد
دلمه شدن-بسته شدن
این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند
دوبله-دو برابر-دوبلاژ

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن

 
بَزک-آرایش-چسان فسان

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

 

به سر دویدن- با سر رفتن

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

خبرنگاری-کار خبرنگار

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)

ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

 
باب شدن-معمول و رایج شدن

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

چاووش-کسی که به هنگام رفتن زایر به زیارت اشعار مناسب می خواند

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

اتر خان رشتی-آدم پرافاده
چرب دست-ماهر-زبر دست

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

خواب آور-مخدر-بی هوش کننده
چپیدن-به زور جا گرفتن

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

 

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

آب باریکه-درآمد اندک اما مرتب

آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

تپق-گرفتگی زبان
حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

خدا داده به فلانی-بختش یار بوده

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند

از زبان افتادن(لال شدن)

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن

 
آفتابی کردن(پدیدار کردن)
به هم زدن-قطع رابطه کردن

خربان-صاحب خر-خرکچی

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن

 
دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

 

 
رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

آهو چشم-معشوق-شاهد

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

دل-معده

بید خورده-کهنه و فرسوده
دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن
آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

جوش خوردن-لحیم شدن-به هم پیوستن-معاشرت کردن با دیگران

 

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود

 
خاله خرسه-دوست نادان
تلق و تولوق-صدای ناهنجار

ژاکت-کت بافته شده از کاموا

 

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است
خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

آبکش کردن-سوراخ سوراخ کردن
جفنگ-یاوه-سخن بی هوده-هرزه
آلکلی-معتاد به الکل
خسارت دیدن-زیان دیدن

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

اره دادن و تیشه گرفتن-جنگ و دعوا داشتن
خرج برداشتن-پول لازم داشتن
از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

چروک خورده-چین خورده-ناصاف شده

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

خرده بُرده-مشکل-اختلاف

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن
اهل بیت(اهل خانه، خانواده)

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

پر افاده-متکبر-مغرور

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

تلخه-تریاک-سوخته

به جا آوردن-شناختن

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

جهنم دره-جای نامناسب و عذاب دهنده
دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

دهان به دهان گذاشتن-دهان به دهان شدن

 

حواله ی سر خرمن-وعده به آینده ی نامعلوم
خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد
بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

جُربزه-قدرت-توانایی

از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)

تف سر بالا-چیزی که مایه ی سرشکستگی و ننگ خود آدم باشد

دو هوا شدن-بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن
بوی حلوای کسی آمدن-قطعی شدن مرگ کسی

آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته

چلو-برنج آب کشیده

خرده فرمایش-فرمانی که از فرمانده ی نالایق و کوچک تر صادر شود-دستور بی جا

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

دلسرد کردن-ناامید کردن

از بن ناخن(ذخیره، بندگی، اطاعت)
حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر
چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

استخوان لای زخم گذاشتن-بلاتکلیف گذاشتن-کاری را کش دادن

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

زیر آب-مجرایی در ته مخازن آب برای خالی کردن آن ها
چادر سر کردن-چادر پوشیدن

بی اشتها-بی میل به غذا

در تاریکی رقصیدن-در غیبت کسی رجز خواندن و ادعای بی خود کردن

حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن
دلال محبت-پا انداز-خانم بیار
خاک پای کسی بودن-ذلیل کسی بودن-مرید کسی بودن

ددم وای-وای پدرم-برای اظهار تاسف یا مزاح و شوخی گفته می شود

خانه خرابی-بدبختی-زیان بسیار

زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

خوش مسلک-خوش روش-نیکو طریقت

پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن

 

دراندشت-وسیع-بی سر و ته

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

آفتاب گرفتن(زیر آفتاب خوابیدن)

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

پخته-با تجربه-دنیا دیده

حرف به حرف کردن-موضوع گفت و گو را عوض کردن

برگ زدن-حقه زدن-سر کسی کلاه گذاشتن-تقلب کردن

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد
چوبدار-گله دار-گوسفند دار

آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

افسارسرخود-خود‌رای-افسارگسیخته

بچه بازی-لواط-کارهای کودکانه-ساده انگاشتن کار

 

پا بر جا-ثابت قدم-استوار

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند

حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

 

حرم خانه-درون خانه که زنان زندگی می کنند

دال به دال-پشت سر هم

پیه آوردن-چاق شدن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

دل را آب کردن-سخت آرزومند کردن-مشتاق کردن
بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

پولکی-آن که پول را دوست دارد-آن که رشوه می گیرد-آن چه که با گرفتن پول انجام گیرد
جواب کردن-به کار کسی پایان دادن-از کار اخراج کردن

 

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

خوب شدن-شفا یافتن-تندرست گشتن

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است

آب‌زیرکاه(حیله گر، فتنه انگیز، دو رو)

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

خانه به دوش-بی خانمان-آواره
زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

خشکه پلو-کته

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

پالان آفتاب گذاشتن-کسی را معاف کردن-مرخص کردن

چراغان کردن-جشن گرفتن

اجباری(خدمت سربازی)

بند آمدن-متوقف شدن

 

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

حقه زدن-فریب دادن
خداپسندانه-مورد پسند خدا

چیز فهم-عاقل و فهمیده

از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

چین و چوروک-چین و شکن

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

دک و دنده-بالا تنه
اُتُل(شکم، اتوموبیل)

 

اوا خواهر-مرد زن‌نما-مردی که علائق زنانه دارد

پایین دست-طرف پایین

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

دندان-گاز

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن
ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

آب به آب شدن(تغییر آب و هوا دادن، بهبود یافتن به سبب سفر)

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

 

پا سوخت-پا بد-بد شانس

 

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

بقچه بندی-ران چاق

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

حسرت به دلی-آرزومندی شدید
حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

 
به حق پیوستن-مردن

 

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

از دماغ فیل افتادن-بسیار متکبر و خودبین بودن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

چاق کردن دعوا-دامن زدن به دعوا

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

چل و چو-خبر دروغ-شایعه

رودل کردن-به سنگینی معده دچار شدن

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن