برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 360

دیدن دم کسی-دم کسی را دیدن

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس

زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن

از قدیم ندیم‌ها(از گذشته‌های دور)

 
خدابیامرزی-درخواست بخشش
زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

بند شدن در جایی-قرار یافتن-ساکن شدن-آرام گرفتن

آتو(بهانه، دستاویز، نقطه‌ضعف)

 

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی

تک روی-عمل بدون توجه به جمع
 

به عرصه رسیدن-به سن پختگی رسیدن-بزرگ شدن
چشم کار کردن-دیدن

 

استخوان‌دار(محکم، بااراده)

 
خلاصه نویسی-کوتاه کردن مطلب

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)

آرد خود را بیختن و الک را آویختن-کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست

چوبدار-گله دار-گوسفند دار

رفتن بالای منبر برای کسی-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن-غیبت کردن

زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن

از کوره در رفتن-به خشم آمدن-آتشی شدن-از جا در رفتن

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

چراغانی کردن-جشن گرفتن

پر پر کردن گل-کندن و پراکندن برگ های گل

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

بالای منبر رفتن پشت سر کسی-از کسی غیبت کردن-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن

حق و حساب-باج سبیل-رشوه

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

دیر رس-میوه ای که دیر می رسد

آخِی-صوتی برای تاثر یا شادی

تو پوزی خوردن-تو دهنی خوردن-دمغ شدن-نا امید شدن

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن

آب باریکه-درآمد اندک اما مرتب
حاشیه دار-کناره دار

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

 
در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن

الحق و الانصاف(انصافن، حقن)

آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

اشتباه لپی(اشتباه لفظی)

جایی-مستراح-توالت

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

 
خشکه پلو-کته

چشم شور-آن که چشم زخم زند

خود را گرفتن-فخر فروختن-کبر و نخوت نشان دادن
پُر-لبریز-کامل-سیر-زیاد
آن‌کاره(اهل آن کار (کار بد))

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن
ار زبان کسی-از قول کسی
 

چرند-حرف پوچ و بی معنی

پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست
دم به ساعت-هر ساعت-هر لحظه

 

تا شدن-دو لا شدن-جمع شدن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع
آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

داو-نوبت بازی
اجباری(خدمت سربازی)

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

خندق بلا-شکم

چراغ پا شدن-بر روی دو پا ایستادن اسب

ته نشست-رسوب
زود رنجی-نازک دلی-حساسیت

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

چیز سرش بشو-آدم چیز فهم

از سر باز کردن-دور کردن-رفع مزاحمت کردن

به حول و ولا افتادن-دستپاچه و مضطرب شدن-به تلاش و تقلا افتادن

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

آفتاب گز کردن-ولگردی کردن

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم)

 

خاله در هم-همیشه نگران-همیشه اخم کرده

خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

خر و پف-نگا. خرناس

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

راست رو-رو به رو-مقابل

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن
دست خر کوتاه-فوضولی موقوف !-دخالت نکن ! دست نزن !

پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

 

پینه-وصله-پوست سخت شده

روز پنجاه هزار سال-روز قیامت

خرده حساب با کسی داشتن-با کسی دشمنی قبلی داشتن

چیل-آدم بد بیار

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

دلچرکین-کسی که از چیزی اکراه پیدا کرده است
خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن

خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن

رم دادن-رماندن-فراری دادن

باریک-دقیق-حساس

 

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

 

آدم دیرجوش-کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

دیدن دم کسی-دم کسی را دیدن

 
دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

چراغان شدن-جشن گرفتن
خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال
حاشیه دار-کناره دار

به یک پول سیاه نیارزیدن- به لعنت خدا نیارزیدن

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

 
پا بَد-بد قدم

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

بی اشتها-بی میل به غذا

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

خوش قواره-خوش اندازه-متناسب

دو به دو-دو تا دو تا

دیدن چیزی از چشم کسی-از او دانستن-به حساب او گذاشتن

از دست دادن-گم کردن

دور از جناب ب-لانسبت

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن

تا-لنگه-همتا

تو هم رفتن-اوقات تلخ شدن-ناراحت شدن

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

 

ختنه نکرده-آزمند-پول پرست-نامسلمان-پدر سوخته

پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند
خون گرم-خوش برخورد-با عاطفه-پر مهر

بُز ِ گَر-بزی که بیماریِ گَری

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

دست خوش !-آفرین

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو
زیر آرنجی-بالشی که هنگام دراز کشیدن زیر دست و آرنج می گذارند

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

خر و پف-نگا. خرناس

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

دراندشت-وسیع-بی سر و ته
رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

تو دو کشیدن-کسی را وارد کاری کردن

به حق چیزهای ندیده و نشنیده-پس از شنیدن حرفی یا دیدن چیزی تعجب آور می گویند

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن
آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)
چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن

خط خطی-درهم-خراب-متشنج-با خطوط زیاد روی آن ناخوانا شده

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان

جرنگی-نقد-یکجا-یک کاسه

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

خاله خُمره-زن کوتاه قد و چاق

آتشی(تندخو، زودخشم)

دندان تیز کردن-طمع کردن
راست شدن-رو به راه شدن

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن

از چیزی زدن(از مقدار چیزی کسر کردن)

آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

 

چپ دادن-رد کردن

پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن

رو به راه-آماده-مهیا-منظم

چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند
جَفت-چوب بست انگور
ازرق شامی(اخمو، ترشرو)
چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

درگذشت-مرگ

بد آب و رنگ-نازیبا-بی رونق-بی جلوه

ارزانی-بخشیدن-دادن

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))
دَنگ-صدای به هم خوردن دو چیز
دل پایین ریختن-ترسیدن-وحشت کردن
چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

 
از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن
خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

خر تو خر-پر هرج و مرج-بی نظم

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

از غورگی مویز شدن-مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن

ادب کردن(با تنبیه آموختن، آدم کردن)

خاک پاک-زادگاه

دار-داربست قالی-چوبه ی اعدام
از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

پایه دار-هر چیزی که پایه داشته باشد
 

چایمان کردن-سرما خوردن-چاییدن

پَخت-لوازم مورد نیاز زندگی

 
بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

پشم و پیله-ریش

 

راه اندازی-راه انداختن

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

رب و رسول را یاد کردن-به حد مرگ رسیدن

پابوس-زیارت

داغ به دل یخ گذاشتن-کاری بی هوده و بی اهمیت کردن
خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

آکَل-آقای کربلایی

به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

دُنگ-سهم-حصه

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن
آب شدن و به زمین فرو رفتن(دود شدن و به آسمان رفتن)
انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن
خوب شدن-شفا یافتن-تندرست گشتن

رنگ نداشتن حنای کسی-اعتباری نداشتن حرف یا عمل کسی

دبه کردن-دبه در آوردن
حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود
آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)
آب آتش زده(اشک)

از کرگی دم نداشتن خر-نهایت پشیمانی و انصراف از ادامه‌ی کاری

 

 
بی فک و فامیل-بی کس و کار

ابوقراضه-ابوطیاره

ریش و قیچی را دست کسی دادن-اختیار کاری را به دست کسی دادن

 

زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

 

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

آبِ خشک(آب بسته)
بی چیز-تهی دست-فقیر

زیر تشکی-رشوه

دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن

 

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

 

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

دوز و کلک-توطئه-مقدمات طرح کاری نامشروع

 

جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن

چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

بی بخار-بی خاصیت-بی عرضه-ناتوان

حیوانکی-کلمه ای در مقام تاسف خوردن به حال کسی

 
خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

جَلدی-بی درنگ-به چالاکی

 
خانه به دوش-بی خانمان-آواره
دو دو زدن-تکان تکان خوردن

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

اشکال‌تراشی(ایرادگیری، گره در کار اندازی)

حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز

خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا

 

خوردنی-غذا-قابل خوردن

 
چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

زهره ترک شدن-زهره آب شدن

 

زبان بندان کردن-دهان همه را با ایجاد وحشت بستن و سپس چاپیدن

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

 

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

آب و تاب(تکلف، لفت و لعاب، تفصیل)

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

زیر ابرو برداشتن-آرایش ابرو از طریق برداشتن موهای زاید زیر ابرو

دُم دار-پر رو-وقیح-دریده

حسرت به دلی-آرزومندی شدید
جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

ری کردن-زیاد شدن و برکت کردن برنج و آرد و مانند آن ها پس از ریختن آب بر آن ها

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

بوگندو-آدم کثیف و بد بو

 
جَفت-چوب بست انگور

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)

تا-لنگه-همتا

دستبوس-زیارت-دیدار-شزفیابی

چفت و بست-قفل و زنجیر در یا صندوق

چاله سیلابی-نگا. چاله خر کشی

 

آب تاختن(پیشاب کردن)

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

خوابگوشی-سیلی-کشیده
پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

ریخت و پاش-اسراف-گشاده دستی-افراط در مصرف

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

 

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)